Kamp Westerbork publiceert 'uniek' levensverhaal van kampzuster
Herinneringscentrum Kamp Westerbork heeft een bijzonder boek uitgebracht met daarin de dagboeken van een Joods-Duitse zuster die in Westerbork en later Theresienstadt werkte. Het boek gaat over haar privéleven en over haar werk als verpleegster.
"Dagboeken uit de oorlog die zo gedetailleerd talloze aspecten beschrijven, zijn volstrekt uniek. Daar heb je er maar een paar van", zegt Guido Abuys, conservator van Herinneringscentrum Kamp Westerbork.
De dagboeken werden geschreven door Ellen Deitelzweig Senior. "Een klein dapper vrouwtje", zegt Joke Roos-Vermeulen tegen RTV Drenthe. Ze kende de zuster persoonlijk en vond de dagboeken een paar jaar geleden op de zolder van haar huis tijdens het opruimen.
Ze vond niet alleen de dagboeken, maar ook andere spullen als arbeidskaarten, een tekening, een armband die ze moest dragen als verpleegster en nog veel meer.
De inhoud van de doos was er terechtgekomen via de inmiddels overleden man van Roos-Vermeulen. Hij en de Joods-Duitse zuster hadden een bijzondere band. "Misschien wel omdat ze allebei een achtergrond hebben in een kamp, hoewel ze daar naar mijn weten nooit over hebben gepraat", zegt Roos-Vermeulen. "Ze was als een soort tweede moeder voor hem."
Na de vondst had Roos-Vermeulen in ieder geval geen idee dat ze zulke bijzondere spullen in huis had. "Toen ik de dagboekjes in handen had, vond ik dat erg eng. Het is toch erg privé", vertelt ze. Ze las ze niet, maar had wel gezien dat de boekjes over Westerbork gingen. Uiteindelijk besloot ze contact op te nemen met het herinneringscentum.
Conservator Abuys kwam direct langs. "Ik zag gelijk dat dit ontzettend bijzonder was. 'Hier moeten we iets mee doen', dacht ik. Wat dit dagboek zo bijzonder maakt is dat ze schrijft als verpleegster van het kampziekenhuis. Vanuit het perspectief van patiënten weten we wel het een en ander. Vanuit het personeel-perspectief hebben we heel weinig gehoord. Hoe dingen werden georganiseerd bijvoorbeeld. Dat haal je allemaal uit het dagboek."
Ze schrijft onder meer dat ze mensen naar de trein moest brengen. "Ze weet niet wat er met die mensen gebeurt. Soms heeft ze maandenlang voor ze gezorgd."
Te pijnlijk om over te schrijven
De dagboeken gaan niet alleen over werk, maar ook over privézaken. "Het gaat in het dagboek bijvoorbeeld over haar zus, die in Het Apeldoornsche Bos zat, een Joodse psychiatrische inrichting. Ze vraagt zich eigenlijk haar hele dagboek af wat er met haar zus is gebeurd. Ze weet alleen dat ze in 1943 op de trein wordt gezet."
"Ze schrijft ook over haar broer, maar opvallend is dat ze weer niet schrijft waar hij heen gaat. Ik heb het nagezocht en kennelijk werd hij naar Sobibor doorgestuurd. Kennelijk was dat te pijnlijk om over te schrijven."
De conservator is heel blij dat hij het boek heeft kunnen schrijven. "Het is echt uniek dat we dit kunnen doen." Het boek bestaat helemaal uit het dagboek - dat oorspronkelijk in drie schriftjes stond - van de verpleegster.
"Het is zeer goed leesbaar, ze schrijft het in vrij eenvoudig Nederlands. Daarnaast is het dagboek ook vanuit die ogen bewerkt," vertelt Abuys. "Vanuit de ogen van iemand die niets over Westerbork of Theresienstadt weet. Daar waar onduidelijkheid over kan zijn, is dan ook een verklaring onderaan de bladzijde te lezen."
Joke Roos-Vermeulen kreeg het eerste exemplaar uitgereikt:
Roos-Vermeulen heeft het mogelijk gemaakt dat het boek kon worden uitgebracht. Het moest er wel goed uitzien, vond ze. "Ik wilde een hardcover, paperback vind ik armoedig, mooi papier en illustraties", grapt ze. "Ja, ik had wel mijn eisen. Ik lees zelf erg veel en weet wat ik mooi vind."
Ellen Deitelzweig Senior eindigt haar dagboeken in augustus 1945. De originele dagboeken blijven te zien in de tentoonstelling Het Verdriet van de Bevrijding in Herinneringscentrum Kamp Westerbork.