Ruimteschroot dwingt ISS tot uitwijken: 'Serieus lek gaat een keer komen'

• Lennart Bloemhof

  redacteur Online

Ruimtestation ISS moest afgelopen nacht uitwijken voor een rap naderend stuk ruimtepuin. Volgens de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA dreigde het brokstuk het station op een voor ruimtebegrippen minieme afstand van 1,4 kilometer te passeren.

NASA maakte niet bekend hoe groot het stuk puin was. Uit voorzorg verplaatsten de drie astronauten zich wel naar het Russische deel van het ISS, zodat ze in nood snel via een Sojoez-capsule het station konden verlaten. Volgens NASA was de bemanning geen moment in gevaar.

Na de uitwijkmanoeuvre twitterde NASA-topman Jim Bridenstine dat het al de derde keer dit jaar was dat het ISS koers moest wijzigen voor brokstukken, terwijl dat gemiddeld eens per jaar is. "Het wordt erger met ruimtepuin!", scheef Bridenstine. Hij riep het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden op snel extra miljoenen goed te keuren, waarmee onder meer ruimteafval opgeruimd kan worden.

De Nederlandse astronaut André Kuipers, die twee keer verbleef in het ISS, vindt het een terechte oproep. "Het is wel een probleem aan het worden", stelt hij. Het meeste afval in een baan lager dan 600 kilometer boven de aarde verbrandt binnen 25 jaar weer in de dampkring. Dat weegt alleen niet op tegen de vele objecten die tegenwoordig de ruimte in worden geschoten en met zo'n 10 kilometer per seconde langs decenniaoude satellieten, stukken rakettrap en ander ruimteschroot scheren.

"Ook worden satellieten steeds kleiner", zegt Kuipers. "Die zijn tegenwoordig ongeveer zo groot als een melkpak. Dat is ook allemaal potentieel ruimtepuin. Er is veel ruimte in de ruimte, maar het begint wel een beetje vol te raken."

Hij is daarom niet verbaasd door het voorval van afgelopen nacht bij het station dat zo'n 400 kilometer boven de aarde vliegt. "Het gebeurt wel vaker", zegt hij. "In mijn missies hebben we drie keer zo'n uitwijkmanoeuvre moeten doen. Je merkt daar verder weinig van, je ziet wat kabels bewegen."

Dat de bemanning uit voorzorg nabij de Sojoez-capsule moest verblijven, is wel zeldzamer. Ook dat maakte Kuipers mee, bij zijn tweede reis naar het ruimtestation in 2012. Hij moest toen zelfs schuilen in de ontsnappingscapsule vanwege een brokstuk van een oude Russische satelliet met een lastig te voorspellen koers, dat uiteindelijk op ongeveer 15 kilometer langs het ISS scheerde.

"We werden midden in de nacht wakker gemaakt om de luiken te sluiten", zegt Kuipers. "Ik heb toen ook maar meteen mijn persoonlijke spullen gepakt en nog even uit het raampje van de Sojoez gekeken om te kijken of er nog iets van het brokstuk was te zien. Maar dat was niet zo", zegt hij lachend.

NASA volgt momenteel meer dan 22.000 objecten die groter zijn dan 10 centimeter. Daarvan zijn er 21.000 aangemerkt als ruimteafval. De ruimteorganisatie schat daarnaast dat er ongeveer een half miljoen deeltjes tussen de 1 en 10 centimeter in een eindeloze baan om de aarde draaien en dat er waarschijnlijk tientallen miljoenen stukjes puin van kleiner dan een centimeter rondvliegen.

Oppassen voor cascade-effect

Die kleinste deeltjes, zoals verfsplinters, kunnen al schade aanrichten, zegt Kuipers. "Dat is in het ISS te zien aan kleine putjes in de ramen." Het station is daarom beschermd met een soort kogelvrije jas, waarop deeltjes uiteen kunnen spatten en vervolgens weer worden opgevangen door meerdere lagen. "Maar het gaat een keer gebeuren dat er een serieus lek komt in het ISS", voorspelt Kuipers.

Daar worden astronauten overigens ook op voorbereid in hun training via allerlei procedures, legt hij uit. "Zo'n lek hoeft niet meteen fataal te zijn. Er is gereedschap aan boord om gaten te dichten en er zijn compartimenten af te sluiten."

Het neemt niet weg dat een botsing met een groot stuk ruimtepuin "heel verkeerd" kan aflopen. Kuipers: "Het kan het station vernietigen, maar ook de Sojoez raken. Dan ben je helemaal de klos. En we moeten oppassen voor een cascade-effect. Oftewel dat al dat ruimtepuin met elkaar gaat botsen, wat leidt tot nog meer brokstukken en botsingen."

Hij refereert daarbij aan de met zeven Oscars bekroonde Hollywoodfilm Gravity uit 2013, waarin twee astronauten in de problemen komen door een enorme wolk ruimteschroot van een satelliet die is opgeblazen met een raket. De wolk vernietigt in de film uiteindelijk ook het ISS. "Er zitten wat artistieke vrijheden in die film en op natuurkundig vlak klopt het ook niet allemaal, maar theoretisch kan dit wel gebeuren", aldus Kuipers.

Om die kans zo klein mogelijk te houden, pleit Kuipers net als NASA en de Europese ruimtevaartorganisatie ESA voor betere afspraken en het opruimen van zoveel mogelijk afval. Zo investeert de ESA momenteel in een soort 'ruimtesleepwagen'.

Het gaat in het project om een soort omgekeerde paraplu die door dicht te klappen het ruimteafval moet grijpen:

Kuipers: "Verder kun je bijvoorbeeld verplichten dat satellieten extra brandstof bij zich moeten hebben om in een graveyard orbit geplaatst te worden of aanknopingspunten meekrijgen waarmee ze makkelijker weggehaald kunnen worden. Zulke regels zijn namelijk wel nodig."