Giftig lockdownklimaat leidt tot doden door politiegeweld in Kenia
Elles van Gelder en Sven Torfinn
Elles van Gelder en Sven Torfinn
De regels om verspreiding van corona te voorkomen, worden in Kenia streng gehandhaafd. Een onafhankelijke Keniaanse organisatie onderzoekt 22 gevallen van mensen die door politiegeweld zijn omgekomen tijdens de lockdown.
De zaken werden van eind maart tot eind juli geregistreerd door de Keniaanse Independent Policing Oversight Authority (IPOA). Die organisatie kreeg ook 66 meldingen van verwondingen binnen en een klacht van verkrachting. Het werkelijke aantal kan hoger liggen omdat veel mensen niet durven te klagen.
Onder het mom van handhaving van de coronaregels, zoals de avondklok en het verplicht dragen van een mondkapje, zijn Kenianen de afgelopen maanden bewerkt met wapenstokken, geslagen met zwepen en zelfs beschoten.
Oog kwijt
Michael Rucathi is een van hen. Hij bracht zijn laatste klant naar huis achterop zijn motortaxi in de arme wijk Mathare in Nairobi toen de politie hem staande hield. De avondklok was net ingegaan. "De agenten begonnen te slaan. Ik verzette me niet", zegt de 35-jarige Rucathi.
Hij kreeg een houten stok van een agent in zijn oog. Daar gaapt nu een gat. Artsen konden het oog niet meer redden. Zijn carrière als motortaxichauffeur is voorbij. En dat in een wijk waar al enorme werkeloosheid is.
"De coronaregels geven de politie een extra excuus om mensen lastig te vallen", zegt Wangui Kimari. Ze is antropoloog en werkt voor het Mathare Social Justice Center, een organisatie die geweld in de wijk onderzoekt en slachtoffers probeert te helpen.
Ze somt een aantal zaken op: een dakloze man die is doodgeschoten omdat hij buiten was na de avondklok. Een vrouw die verdronk in een rivier, opgejaagd door de politie. En de zaak die tijdens de lockdown de meeste opschudding veroorzaakte in Mathare: een 13-jarig jongen die op zijn balkon stond na de avondklok en overleed door politiekogels. Volgens de politie is er niet gericht op hem geschoten, maar gaat het om een verdwaalde kogel.
In rijke wijken zouden ze dit nooit doen.
Ook in andere Afrikaanse landen zijn meldingen van agenten die te ver bij het handhaven van de coronaregels. De mensenrechtenorganisatie van de Verenigde Naties maakte eind april al een lijst op van de vijftien landen waar te hard wordt opgetreden. Naast Kenia worden ook Nigeria en Zuid-Afrika genoemd. De VN noemt het lockdownklimaat in sommige landen giftig.
Vooral de armen worden slachtoffer. "In rijke wijken zouden ze dit nooit doen", zegt de 35-jarige Elijah Kanyi. Hij is filmmaker, groeide op in Mathare, en documenteert er politiegeweld tijdens corona. "Ze pakken de mensen zonder stem. Ze zien ons als inferieur in de sloppenwijken. Ze komen om oorlog te voeren. Waarom word je geslagen omdat je geen mondkapje draagt? Deel ze liever uit."
Bekijk hier het verhaal van Elijah Kanyi en Michael Rucathi:
Veel agenten gebruiken de angst die ze mensen inboezemen ook om burgers af te persen. Onder dreiging van geweld of arrestatie troggelen ze steekpenningen af. President Uhuru Kenyatta heeft zijn excuses aangeboden voor het geweld, maar dat hebben ze in Kenia wel vaker gehoord.
Het probleem van excessief politiegeweld in Afrika is niet nieuw. In veel van de landen waar hard wordt opgetreden, had de politie daar altijd al een handje van. En de politie in Kenia is op het continent waarschijnlijk nog wel het meest berucht voor geweldpleging en machtsmisbruik.
Iedere buurt heeft een moordende agent. En we kennen ze. Maar ze gaan door.
Onderzoeker Wangui Kimari zegt dat de politie tussen 2013 en 2016 in totaal 803 mensen doodde. "Dat is extreem." Volgens haar organisatie ging het daarbij vaak om onschuldige slachtoffers die executiestijl in hun rug waren geschoten.
Veel klachten leiden nergens toe. Er worden amper agenten ter verantwoording geroepen. Kimari: "Dat leidt tot een klimaat van wetteloosheid. We weten wie het geweld pleegt. Iedere buurt heeft een moordende agent. En we kennen ze. Maar ze gaan door."
Toch heeft ze een beetje hoop. De agent die wordt beschuldigd van het doodschieten van het 13-jarige jongetje is wel aangeklaagd. "Het lijkt erop dat dit een signaal is naar andere agenten. Het geweld is daarna wel afgenomen." klachten over het dodelijk politiegeweld vielen in de eerste maanden van de lockdown.
Ook motortaxichauffeur Rucathi diende een klacht in. Hij heeft nog niets gehoord. Ondertussen leeft hij in angst. "Als ik agenten tegenkom dan dreigen ze dat ik mijn andere oog ook kwijt kan raken. Ik durf niet meer alleen de straat op."
