Ontdekte volgapparatuur: slordige spion of diplomatieke spierballen Rusland?

Het is in menig actiefilm te zien; een spion die de opdracht krijgt een voertuig te tracken. Sluipend van schuilplek naar schuilplek bereikt hij de auto in kwestie. Een handlanger leidt intussen de chauffeur af door een vuurtje te vragen. En dan plakt hij een zwart kastje onder de auto: mission accomplished.

In spy HQ wordt een schakelaar omgezet en als de auto wegrijdt ziet de kijker een rood lampje knipperen, omdat... nou ja, omdat knipperende rode lampjes er nou eenmaal bij horen in een film.

Zo zal het in het echt vast niet gaan. Maar dat veiligheidsdiensten volgapparatuur op auto's plaatsen is zeker. Rusland zei vandaag dat het zulke apparatuur heeft aangetroffen op de auto van een militair attaché in Nederland. Wat zou daar achter kunnen zitten?

Diplomatiek onschendbaar

In de Koude Oorlog was spionage door militair attachés schering en inslag, zegt Peter Wijninga van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies. "Maar wij deden het andersom net zo goed."

Militair attachés zijn verantwoordelijkheid voor het contact tussen de krijgsmachten van beide landen. Ook verzamelen ze informatie over het gastland die van belang kan zijn voor de strijdkrachten van het eigen land. Dat hoeft geen geheime informatie te zijn.

De attachés zijn onderdeel van het corps diplomatique en hebben daarom ook diplomatieke onschendbaarheid. Het is gebruikelijk militair attachés te hebben bij bondgenoten, maar ook bij landen waar niet per se veel militaire samenwerking mee is, zoals Rusland. Wijninga: "Die laatsten hebben normaal gesproken geen hele drukke functie."

Als het al waar is dat de Nederlandse inlichtingendiensten de Russische militair attaché met een elektronische tracker hebben gevolgd, dan moet die iets gedaan hebben om op te vallen, zegt Wijninga: "Van militair attachés wordt altijd wel op een bepaalde manier bijgehouden waar ze zijn. Vaak door ze gewoon een bezoekje te brengen."

Het kan zijn dat Nederland extra op z'n hoede is na 2018. Toen werden Russen in Den Haag betrapt op het moment dat ze de Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens (OPCW) probeerden te hacken. Ze kwamen Nederland binnen op een toeristenvisum en werden vervoerd door ambassadepersoneel. Mogelijk heeft de huidige militair attaché iets vergelijkbaars gedaan.

Willemijn Aerdts, expert op het gebied van veiligheidsdiensten bij de Universiteit Leiden: "Ik kan me heel goed voorstellen dat Russische diplomaten na dat incident in de gaten gehouden worden. Veel landen sturen spionnen ook gewoon onder officiële titels. Dit is een militair attaché, maar het kan zijn dat die hier extra informatie probeert in te winnen."

Bekijk deze video waarin we uitleggen hoe de MIVD de Russische hackaanval op de OPCW tegenhield:

Dat de Nederlandse inlichtingendiensten daarom hun heil zochten in elektronische volgapparatuur kan Wijninga zich bijna niet voorstellen: "De woningen en auto's van militair attachés worden regelmatig gescand, dus het zou hoe dan ook op een gegeven moment ontdekt worden."

Pieter Cobelens, voormalig directeur van de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD), zou zich er niet over verbazen als er wel een elektronische tracker is ingezet: "Dat er hulpmiddelen worden ingezet, daar sta ik niet van te kijken. Het is alleen pijnlijk als het naar buiten komt. Als dit echt zo is, is het wel behoorlijk knullig."

Ook Willemijn Aerdts zegt dat trackers gemeengoed zijn: "Het komt alleen niet heel vaak op deze manier naar buiten."

Gissen

Maar het is maar de vraag of het echt klopt, zegt Peter Wijninga: "Totdat Rusland met tastbaar bewijs komt, en dan bedoel ik meer dan een foto van een tracker, of Nederland met een verklaring, blijft het gissen wat er gebeurd is."

Nog maar wat geïnformeerd giswerk dan. Volgens Aerdts en Wijninga kan er ook diplomatieke onenigheid aan dit nieuws ten grondslag liggen, na de in de kiem gesmoorde hackpoging van de OPCW in 2018. De MIVD bracht dat vrij gedetailleerd naar buiten. Niet bepaald gebruikelijk. Rusland heeft altijd ontkend, maar het leverde het land wel gezichtsverlies op.

Aerdts: "Het is best wel bijzonder dat als je hier anderhalf jaar geleden zelf naartoe gaat om in te breken bij een internationale organisatie je nu vrij hoog van de toren blaast over zoiets als dit." Wijninga denkt dat deze bekendmaking van de Russen een vorm van wraak zou kunnen zijn voor het OPCW-incident; jullie betrappen ons, dan betrappen wij jullie: "Zo zouden ze kunnen zeggen: we betalen met gelijke munt terug."