'Discussie over koloniale verleden van Portugal komt nu pas echt op gang'

• Oumaima Abalhaj

  redacteur Buitenland

• Rop Zoutberg

  correspondent Spanje

"Van hier, tot daar aan het eind komt een suikerrietplantage van donker aluminium te staan", wijst Beatriz Gomes trots.

We staan op een nog wat rommelig pleintje in de haven van Lissabon. Recentelijk werd dit deel van de hoofdstad opgeknapt en er zijn nu parken en terrasjes. Het is niet toevallig dat het eerste nationale monument voor tot slaaf gemaakten hier komt. Precies op deze plek in de haven kwamen destijds Afrikaanse slaven aan land, vertelt parlementslid en voormalig biologielerares Gomes.

Ze startte een aantal jaar geleden een burgerinitiatief voor het monument. Gomes wil zo erkenning en aandacht genereren voor het slavernijverleden van haar land. Ze ziet een verband tussen het hedendaagse racisme en het koloniale verleden. "Ik wil dat er erkenning komt voor de gevolgen van slavernij en het kolonialisme. Pas nu praten we over hoe die geschiedenis wordt verteld."

Gomes vertelt hoe zij in Portugal te maken krijgt met racisme:

De discussie over het koloniale verleden van Portugal komt volgens haar pas nu echt op gang, na de recente antiracismeprotesten na de dood van de Amerikaan George Floyd. "Het was prachtig om zoveel mensen bij elkaar te zien", zegt Gomes. "Zoveel witte mensen die zij aan zij met zwarte mensen demonstreerden tegen racisme."

Positief beeld

Maar niet alle Portugezen maken zich druk om het verleden. "In Portugal zijn mensen vaak trots op het koloniale verleden, omdat het in een onschuldig en positief daglicht wordt gezien", legt de Portugese erfgoedonderzoeker Sofia Lovegrove uit.

Volgens haar gaat het al mis bij de term die de Portugezen gebruiken voor een groot deel van de kolonisatieperiode, namelijk 'de ontdekkingsreis'. "De term is heel selectief en schetst een positief beeld over het verleden. Slavernij past niet in dit verhaal en dat is problematisch."

Portugal leefde lang onder het autoritaire regime van dictator Salazar. Dit zou volgens Lovegrove een reden kunnen zijn waarom een deel van de Portugezen het slavernijverleden niet veroordeelt. "Vooral in de laatste jaren van de dictatuur ontkende het regime dat het land koloniën had. Deze werden 'overzeese provincies' genoemd."

Het verhaal van de ontdekkingsreizen werd tijdens de dictatuur gepropageerd en tot een sterk symbool van nationale identiteit en trots gemaakt, zegt Lovegrove. Die trots zie je ook terug in het straatbeeld van Portugal. Overal staan symbolen die verwijzen naar het verleden van de kolonies.

De aanleg van het slavenmonument in de haven van Lissabon begint na de zomer. De initiatiefnemers vonden het belangrijk dat het ontworpen zou worden door een kunstenaar met een Afrikaanse achtergrond. Gomes: "We hebben een aantal kunstenaars uitgenodigd en er een wedstrijd van gemaakt."

Gomes' strijd tegen racisme stopt niet na de verwezenlijking van het monument. "We kwamen met een antiracismeagenda het parlement in. Het was baanbrekend voor ons, om een groep te kunnen representeren als het gaat om racisme en het verleden. Ik kan een stem geven aan de mensen op straat en de andere kant van de geschiedenis op de kaart zetten."

Erfgoedonderzoeker Lovegrove is hoopvol. "Portugal blijft nu een beetje achter, want het slavernijverleden is een blinde vlek. Maar ik denk wel dat de discussie nu eindelijk wordt aangewakkerd."

Ook Gomes is optimistisch over de toekomst. "We strijden al heel lang en het wordt nog een lang gevecht. Maar we geven niet op."