Trump kon altijd rekenen op steun uit militaire kringen, nu is er felle kritiek

• Robert Chesal

  redacteur Buitenland

Voor het eerst sinds Donald Trump aantrad als president, heeft hij een stroom kritiek uit militaire kringen gekregen. Vanwege zijn harde opstelling tegen antiracisme-demonstranten hebben prominente oud-legerleiders ongewoon scherpe kritiek tegen de president geuit. Zij verwijten hem gebrek aan leiderschap, minachting van de grondwet en machtsmisbruik.

De meest prominente criticus is voormalig minister van Defensie James Mattis. Hij was sinds zijn aftreden begin vorig jaar stil gebleven over de president, met wie hij achter de schermen scherpe meningsverschillen had. Maar nu heeft hij ongekend hard uitgehaald naar Trump. De druppel die de emmer deed overlopen kwam maandag: de ontruiming van een vreedzame demonstratie in Washington, zodat Trump zich voor een nabijgelegen kerk kon laten fotograferen.

'Loopje met grondwet'

In een opiniestuk beschuldigt Mattis president Trump ervan een loopje te nemen met de grondwet en het land uit elkaar te drijven. "Donald Trump is de eerste president die ik heb meegemaakt die niet probeert om het volk te verenigen. Hij doet niet eens alsof, maar probeert ons uiteen te spelen."

'Mad Dog' Mattis, ooit een kabinetslid met wie Trump graag op de foto ging, eindigt zijn betoog met een krachtige uitsmijter. Hij schrijft dat Amerika nu de gevolgen ziet van "drie jaar zonder volwassen leiderschap" en dat het land "zich zonder hem kan verenigen."

'Zelfverheerlijking'

"1 juni zou wel eens het begin van het einde kunnen zijn van het Amerikaanse experiment," voegde generaal John Allen toe in een opiniestuk. Allen schreef over Trumps telefonische oproep aan "zwakke gouverneurs en burgemeesters" om demonstranten te "domineren", en zijn "dreigement om het leger in te zetten tegen burgers".

Daarmee negeert de president het onrecht van racisme en ongelijkheid, zet hij het leger in als een "persoonlijke troepenmacht" en maakt hij zich schuldig aan zelfverheerlijking. Aldus Allen, voormalige commandant van de NAVO-vredesmacht en Amerikaanse troepen in Afghanistan.

"Amerika is geen slagveld en medeburgers zijn geen vijand", schreef de voormalige militaire stafchef Martin Dempsey. Een andere oud-stafchef, admiraal Mike Mullen, schreef over het fotomoment voor de kerk in Washington dat daaruit minachting bleek "voor het recht op vreedzaam protest". Volgens hem versterkte het incident andere wereldleiders die "troost halen uit onze binnenlandse verdeeldheid".

Teken aan de wand

Al deze kritiek komt van inmiddels gepensioneerde commandanten, maar volgens de Nederlandse generaal b.d. Frank van Kappen, die nauwe banden onderhoudt met de Amerikaanse strijdkrachten, zijn de uitlatingen zeer ongebruikelijk en "een teken aan de wand" van de tanende populariteit van Trump onder militairen.

Het komt zelden voor dat prominente (ex)-militairen zich op die manier uitlaten tegen de president. "Dat wordt ze van het begin af aan ingeramd. Je laat het over aan de burgers en de politici om de president aan te vallen. Daarnaast ken ik Mattis een beetje want ik heb met hem samengewerkt en dat is een ouderwetse loyale militair. Hij zal gedacht hebben: ik moet over mijn eigen schaduw heen stappen en mijn stem verheffen. Want wat er nu in dit land gebeurt is te gek voor woorden."

De huidige militaire top

De huidige militaire top is niet met scherpe kritiek gekomen, maar het Pentagon heeft wel afstand genomen van uitspraken van de president.

Bij het fotomoment voor de kerk maandag stonden de huidige minister van Defensie Mark Esper en militaire stafchef Mark Milley nog naast Trump. Tijdens een telefonisch overleg eerder tussen Trump en de gouverneurs had Esper het woord genomen. Hij noemde het land toen een "slagveld" dat "gedomineerd" moest worden.

Milley luisterde ook mee met het overleg, maar zei niets. Voor de kerk stond hij in camouflagepak naast de president, waarmee hij volgens veel critici goedkeuring leek te verlenen voor het inzetten van de strijdkrachten tegen Amerikaanse burgers.

Na een storm van protest liet het Pentagon vervolgens weten dat noch Esper, noch Milley ervan op de hoogte was dat demonstranten hardhandig waren verwijderd voordat zij samen met de president voor de fotocamera's poseerden. Op een persconferentie maakte Esper een draai en nam hij nadrukkelijk afstand van Trumps idee om militairen in te zetten tegen demonstranten. Stafchef Milley schreef een brief aan alle militaire personeelsleden waarin hij hun opdroeg om trouw te blijven aan de grondwet.

President Trump verdedigt zijn aanpak van de demonstraties fel. In een interview afgenomen door zijn voormalige perschef Sean Spicer op een conservatieve tv-zender zei Trump dat het land behoefte heeft aan het herstel van de openbare orde. "We hebben genezing nodig en al dat soort dingen, maar eerst moeten onze steden veilig zijn", zei hij. De kritiek op zijn fotomoment voor de kerk in Washington wees hij resoluut van de hand.

Trump krijgt bijval uit de Senaat. Republikeinse senators als Mitch McConnell, Lindsey Graham en Chuck Grassley hebben begrip voor de harde taal van de president tegen demonstranten.