Klokken Arlington-monument weer gestemd, 'Ze klinken weer keigoed'
Het carillon in de klokkentoren op de oorlogsbegraafplaats Arlington in de VS is opgeknapt. Het monument, dat in de jaren 50 een geschenk van Nederland was, klonk al jaren een beetje vals. Het onderhoud was eigenlijk van begin af aan niet goed geregeld en de klokken kwamen ook nog eens uit verschillende gieterijen, wat de klank niet ten goede kwam.
Nu, 75 jaar na de bevrijding, wordt de klokkentoren grondig opgeknapt, deels in Nederland. In klokkengieterij Royal Eijsbouts in het Brabantse Asten zijn de klokken opnieuw gestemd. "Ze klinken weer keigoed", zegt klokkenstemmer Pieter Jöris. Ook zijn er twee kleinere klokken en een grote klok van bijna 2,5 ton toegevoegd aan de toren.
De jubileumherdenking van het einde van de Tweede Wereldoorlog is een mooie aanleiding om nog eens stil te staan bij de opmerkelijke geschiedenis van het Nederlandse geschenk. Hoogleraar Diederik Oostdijk (Vrije Universiteit) deed zes jaar onderzoek naar de klokken en schreef er een boek over. In Asten komt er een tentoonstelling.
Alles ging mis
De officiële lezing is dat Nederland de beiaard schonk als dank voor de hulp bij de bevrijding. Maar Oostdijk zegt dat het eigenlijk bedoeld was om bij de VS in het gevlij te komen. "Nederland wist dat het samen moest werken met heel grote landen." Daarna ging praktisch alles mis wat er mis kon gaan, tekent hij op.
De beroemde architect Gerrit Rietveld zou eigenlijk de opdracht krijgen om de toren te ontwerpen, maar hij werd teruggefloten door minister Luns, omdat Rietveld communistische sympathieën zou hebben. "Hij had inderdaad linkse sympathieën. En op dat moment, zeker in Arlington, wat een soort heilige grond is, was dat geen goed idee. Het was waarschijnlijk wel terecht dat hij werd teruggetrokken, maar het is ook eeuwig zonde dat er geen Rietveld in Amerika staat, zo prominent." Daarna liep een jarenlange fondsenwerving onder het Nederlandse volk op een deceptie uit en werd er voor de bouw van de toren niet genoeg geld opgehaald.
Lucht overhandigen
Ook ontdekte de hoogleraar dat een ceremonie in 1952, waarbij koningin Juliana symbolisch het kleinste klokje uit de carillon feestelijk zou overhandigen aan president Truman, een toneelstukje was. "Het klokje is nooit gegeven. Juliana vouwde haar handen over een denkbeeldig object en ze gaf feitelijk niks aan Truman", zegt Oostdijk. Hij vertelt wat er misging: "Er waren 8000 mensen opgetrommeld in een park. Maar op het moment suprême bleek dat het klokje er niet was, het was verkeerd bezorgd en was spoorloos."
Toch deed de koningin alsof er niets aan de hand was. Later bleek dat het klokje gewoon in de ambtswoning van de Nederlandse ambassadeur in een doos lag. In 1954 is er een nieuw kleinste klokje gegoten dat in het carillon is opgenomen. Het origineel, dat dus overbodig was geworden en lang in de ambassadeurswoning heeft gelegen, is nu te zien in de Astense tentoonstelling.
De grote stalen modernistische toren steekt af tegen andere monumenten in de VS, die vaak klassieker zijn van uiterlijk. De keuze voor staal bleek later ook niet zo slim, omdat het niet bestand was tegen sommige weersomstandigheden in Arlington, zegt Oostdijk. "Het kan er 's winters heel koud en in de zomer heel warm en vochtig worden. Dus veel van die stalen pijlers en platen zijn verweerd en zien er roestig uit. Die moeten allemaal vervangen worden, en daar zit een stevig prijskaartje aan."
Terwijl de klokken straks weer zuiver klinken, gaat het tegenwoordig minder goed met de relatie met de VS dan decennia eerder. Ironisch, vindt hoogleraar Oostdijk. "Maar misschien is het belangrijkste aan dit verhaal wel: leren van fouten uit het verleden, luisteren naar valse noten en streven naar harmonie. Dat heeft ons 75 jaar vrijheid opgeleverd."