Kunstenaar Ulay (76) overleden; 'hij zette performance op de kaart'

De Duitse experimentele performancekunstenaar Ulay is op 76-jarige leeftijd overleden aan kanker. Ulay, een pseudoniem van Frank Uwe Laysiepen, was voornamelijk bekend door zijn relatie met kunstenares Marina Abramovic en de werken die hij met haar maakte.

Ulay woonde tientallen jaren in Amsterdam. Hij kwam daar in de jaren zestig wonen als provo en experimenteerde veel met polaroids. Begin jaren zeventig was hij een van de initiatiefnemers van Ruigoord, het gekraakte kunstenaarsdorp in de buurt van Amsterdam. Ook was hij nauw betrokken bij kunstcentrum De Appel.

Relation Works

In Amsterdam leerde hij de Servische performancekunstenares Marina Abramovic kennen. De twee reisden jarenlang door Europa in een Citroën-busje. Ze verwerkten hun relatie in bizarre experimenten.

"Samen zijn zij ongelooflijk belangrijk geweest voor de performancekunst", zegt Rein Wolfs, de directeur van het Stedelijk Museum in Amsterdam, in het radioprogramma Nieuws en Co. Hij bereidde samen met Ulay een grote tentoonstelling in dit najaar voor.

"Ulay en Abramovic hebben die performancekunst op de kaart gezet", zegt Wolfs. "Ze zijn heel intensief met elkaar aan het werk geweest. Ze gebruikten het lichaam als medium."

Zoals in dit werk, uit 1977, waarin de kunstenaars tegenover elkaar knielden en elkaar steeds harder in het gezicht sloegen.

Bekijk de video:

Ook het solowerk van Ulay was indrukwekkend en omvangrijk, zegt Stedelijk-directeur Wolfs. Zo stal de kunstenaar in 1976 een werk van Spitzweg, een van Hitlers favoriete kunstenaars, uit een museum in Berlijn. "Hij is naar binnen gerend, heeft dat werk gestolen, en is als een gek weer naar buiten gerend."

Daarna hing hij het werk in de woonkamer van een Turkse familie. En hij belde de directeur van het museum op en bracht het werk terug.

"Dat was de performance", zegt Wolfs. "Dat was het moment in de kunst dat het gevoel belangrijk werd, en de communicatie met het publiek."

Tussen '76 en '88 maakten Ulay en Abramovic veertien werken over hun relatie: de 'Relation Works'. Vaak waren de experimenten die ze opvoerden gevaarlijk. Bijvoorbeeld het volgende werk, opgenomen in Amsterdam in 1980, waarbij Abramovic een boog vasthoudt en Ulay de boog spant, met de pijl gericht op haar hart.

Bekijk de video:

In 1988 kwam er een eind aan de relatie. Als laatste werk liepen ze 2500 kilometer door China, elk vanaf een andere kant van de Chinese Muur. Op het moment dat ze op de Muur samenkwamen, groetten ze elkaar zwijgend en zetten ze een punt achter hun relatie.

Bekijk hier de BBC-film die daarover werd gemaakt:

In 2010 zagen Ulay en Abramovic elkaar terug. Zij zat toen als onderdeel van het werk The Artist is Present in het MoMa in New York, drie maanden lang in een stoel. Bezoekers konden tegenover haar zitten om haar aan te kijken.

Toen Ulay tegenover haar ging zitten, hielden de twee elkaars handen vast. De tranen liepen over haar wangen. De video daarvan werd miljoenen keren bekeken op YouTube.

In 2015 klaagde Ulay zijn ex-vriendin aan. Hij kreeg 250.000 euro en daarna raakten de twee weer bevriend. Ze maakten nog een laatste film, over de relatie die ze hadden.

Ulay overleed op 76-jarige leeftijd in de Sloveense hoofdstad Ljubljana aan de gevolgen van kanker. Abramovic zegt op Instagram verdrietig te zijn over de dood van haar vriend en ex-partner. "Hij was een exceptioneel artiest en een persoon die erg gemist zal worden", schrijft ze. "Het is geruststellend dat zijn kunst en legende voor altijd door zullen leven."