'Iedereen moet zichzelf beschouwen als een held in opleiding'

• Petra Steenhoff

  redacteur Online

Zeven mensen zijn vandaag in Den Haag op Nationale Heldendag onderscheiden voor hun moed. Een aantal kwam in actie bij een brand in een woonhuis in Ooij en de rest bij een auto die in een Amsterdamse gracht op zijn kop in het water belandde. Door hun ingrijpen kunnen de slachtoffers het verhaal navertellen. Echte heldendaden dus, maar wat maakt iemand eigenlijk een held?

"Een held is vooral iemand die iets wat aan het gebeuren is, niet wil laten gebeuren en daarom ingrijpt", zegt historicus Peter Romijn. "Hij of zij is bereid om daarbij risico te nemen."

Het is een vrij ruime definitie en helden zijn er dan ook in alle soorten en maten. "Zo zijn er mensen die het politiek, sociaal of moreel niet te verantwoorden vinden om niets te doen en daarom in actie komen", zegt Romijn. Denk daarbij aan mensen die onderduikers hielpen in de Tweede Wereldoorlog of iemand als Nelson Mandela die zich verzette tegen de apartheid in Zuid-Afrika.

Impulsief

Maar je kunt ook een held worden door in actie te komen als je bijvoorbeeld iemand in het water ziet vallen. Deze categorie helden handelt vooral uit impuls, "maar ook dan ben je nog steeds bereid om risico te nemen", stelt Romijn.

Dat geldt ook voor de vier buren uit Ooij die in actie kwamen toen het huis van hun buurman in brand stond. Daarvoor werden zij vandaag onderscheiden.

Kijk hier naar hun verhaal:

Naar heldhaftigheid wordt nauwelijks onderzoek gedaan, ontdekte de Amerikaanse psycholoog Philip Zimbardo (zie kader) die een onderzoek deed naar kwaadaardigheid. "Naar heldhaftigheid kijken psychologen niet", concludeerde hij in een interview in Trouw. "Waarschijnlijk omdat we altijd hebben gedacht dat helden een speciaal soort mensen zijn."

"Helden zijn doeners", zegt Zimbardo. Ze komen in actie voor het algemeen belang of om mensen in nood te helpen. Daarbij lopen ze risico. Ze kunnen bijvoorbeeld hun status verliezen, hun gezondheid op het spel zetten en in sommige gevallen ook hun leven verliezen. Helden hebben daarom ook nooit persoonlijk winstbejag als drijfveer, zegt hij.

Volgens Zimbardo zit er een held in iedereen. "Het begint met de overtuiging dat je kunt groeien. Heldendom begint in de geest. En daarna moet je oefenen, zoals de topzwemster en de briljante wiskundige meer dan tienduizend uur oefenden. Iedereen moet zichzelf beschouwen als een held in opleiding."