Jacques Chirac: van 'Le Bulldozer' naar 'windvaan'

• Petra Steenhoff

  redacteur Online

Tientallen jaren speelde de vandaag overleden Jacques Chirac een hoofdrol in de Franse politiek. Zijn carrière stond in het teken van zijn ambitie om president te worden, en te blijven.

Chirac genoot ervan als een spin in web van de macht te zitten, maar van grote beleidsdaden is het tijdens zijn imposante politieke carrière niet gekomen. Zo deed hij er als president weinig aan de hoge werkloosheid terug te dringen.

Ook bleven noodzakelijke economische en sociale hervormingen uit. Na voorstellen kwamen vrachtwagenchauffeurs, studenten en veel anderen in actie. Om de zaak te sussen trok Chirac de gewraakte plannen vaak weer in. 'La Girourette' (de windvaan) was dan ook een van zijn bijnamen. Misschien wel mede daardoor was hij wel lange tijd zeer populair in Frankrijk.

'Le Bulldozer'

De eerste bijnaam in zijn politieke carrière krijgt Jacques Chirac van premier (en later president) Georges Pompidou. Chirac wordt in 1962 medewerker van de premier en wordt "Le Bulldozer" genoemd, vanwege zijn dadendrang. Vriend en vijand herkent hem daarin.

In de jaren 70 krijgt Chirac verschillende ministersposten onder president Pompidou. Na diens plotselinge dood wordt hij in 1974 premier onder president Giscard d'Estaing. Hoewel ze allebei rechts zijn, ontstaat er grote rivaliteit tussen die twee. In 1976 richt Chirac een nieuwe rechtse partij op, de RPR, en claimt dat die de enige ware opvolger van het gaullisme is.

Bekijk hier een terugblik op het leven van Chirac. Hij speelde tientallen jaren een hoofdrol in de Franse politiek. Soms achter de schermen, maar meestal zeer zichtbaar en prominent in het landsbestuur.

Giscard wil een verkiezingsbelofte houden en stuurt aan op een gekozen burgemeester voor Parijs. Die functie bestaat al meer dan een eeuw niet meer, omdat de Franse regeringen beducht waren voor de macht van een gekozen vertegenwoordiger van de miljoenenstad.

Giscard ziet uiteraard wel graag een vertrouweling op die post en schuift een partijgenoot naar voren, maar de gemeenteraad van Parijs pikt dat niet. Chirac ruikt zijn kans. Hij stelt zich kandidaat en Giscard moet toezien hoe zijn grote concurrent wordt verkozen.

Als burgemeester van de Franse hoofdstad bouwt Chirac zijn invloed verder uit. Voorstanders zeggen dat hij veel voor de stad en de armen heeft gedaan. Tegenstanders verwijten hem vriendjespolitiek. Opmerkelijk veel ambtenaren zijn afkomstig uit de RPR en uit Chiracs thuisregio de Corrèze, ontvangsten gaan gepaard met grote hoeveelheden drank en spijs en er zijn dubieuze privatiseringen. Als deze zaken de aandacht van justitie krijgen, is Chirac inmiddels president en kan hij een rechtszaak voorlopig voorkomen door immuniteit af te dwingen.

Atoomproeven

In 1981 doet Chirac voor het eerst een gooi naar het presidentschap, maar hij legt het in de eerste ronde af tegen Giscard. Die verliest van de socialist François Mitterrand. Chirac wordt in 1986 premier onder Mitterrand, in een tot dan toe ongekende verdeling van de macht tussen links en rechts, 'cohabitation' genoemd. In 1988 neemt Chirac het bij de presidentsverkiezingen op tegen Mitterrand, maar hij verliest.

In 1995 lukt het hem wel. Vrijwel direct na zijn verkiezing besluit Chirac kernproeven te houden in de Stille Zuidzee op het atol Mururoa. Hij wil daarmee de atoommacht van Frankrijk benadrukken en trekt zich niets aan van internationale weerstand. Een paar maanden later tekent hij de internationale overeenkomst tegen kernproeven, hij verklaart dat Frankrijk voor altijd klaar is met nucleaire testen.

Met partijgenoot Alain Juppé als premier wordt een beleid van bezuinigingen ingezet, dat tot onrust en stakingen leidt. De socialisten profiteren ervan en in 1997 moet Chirac zijn premier vervangen door de socialist Lionel Jospin. De 'cohabitation' die volgt is geen succes.

In de nieuwe eeuw is justitie inmiddels een langdurig onderzoek gestart naar Chirac in verband met mogelijke corruptie. Toch wint hij een tweede termijn. Die overwinning heeft hij vooral te danken aan de slechte prestaties van zijn socialistische tegenstander Jospin en de verdeeldheid van links.

Jospin haalt de tweede ronde van de verkiezingen niet en daardoor moet Chirac het opnemen tegen Jean-Marie Le Pen van het extreem-rechtse Front National. Een groot deel van Frankrijk is geschokt en onder het mom 'liever Chirac dan Le Pen', behaalt Chirac een enorme overwinning, met 82 procent van de stemmen.

Tegendraads

In zijn tweede termijn krijgt Chirac te maken met de oorlog tegen terreur, gestart door de Verenigde Staten. Het is een kans voor Chirac om te laten zien dat Frankrijk geen vergane glorie is, maar nog meespeelt op het internationale toneel.

In 2003 valt de VS Irak binnen. De Amerikaanse president Bush wil dat de bevriende staatshoofden achter hem gaan staan. Maar Chirac geeft niet toe aan zijn dwingende oproep. Frankrijk krijgt daardoor het imago van een tegendraadse, maar wel vooraanstaande natie.

Dieptepunt

Chirac mag op wereldniveau dan een leidende rol aannemen, in Frankrijk dreigt hij de controle over de bevolking kwijt te raken. Hij wordt in 2005 geconfronteerd met rellen in de arme wijken van grote steden en in 2006 met arbeidsonrust.

Net als andere landen in de Europese Unie houdt Frankrijk in 2005 een referendum over de invoering van de Europese Grondwet. De Fransen stemmen de grondwet met 54 procent weg. Chiracs populariteit daalt tot een dieptepunt.

Ook bij zijn buitenlandse collega's is hij niet erg populair doordat hij regelmatig kleine Europese landen schoffeert. Met name Finland en Denemarken moeten het ontgelden.

"Waarom zou je een voedselagentschap vestigen in een land waar men rendier eet?", zei hij bijvoorbeeld toen de Finse stad Helsinki werd genoemd als vestigingsplaats voor de Europese autoriteit voor Voedselveiligheid. Bij een andere gelegenheid noemde hij de Finse keuken de slechtste van Europa, op de voet gevolgd door Groot-Brittannië.

Lege posities

In het najaar van 2005 krijgt de president een hersenbloeding. Hij stelt zich niet herkiesbaar voor een volgende termijn. Zodra hij in 2007 geen president meer is, wordt een gerechtelijk onderzoek tegen hem gestart. De aanklacht is dat Chirac tijdens zijn burgemeesterschap met belastinggeld tenminste 28 - in feite lege - posities heeft gecreëerd voor vrienden en politieke bondgenoten. Zelf heeft hij dat altijd ontkend.

Na veel uitstel begint het proces tegen Chirac in september 2011. De oud-president is niet aanwezig op de eerste zitting omdat hij daar te ziek voor zou zijn. Hij heeft in 2008 een operatie ondergaan waarbij een pacemaker is geplaatst en er zijn geruchten dat hij aan alzheimer zou lijden.

Uitspraak

Chirac mag van de rechter het proces thuis afwachten. Op 15 december 2011 wordt hij veroordeeld tot een voorwaardelijke celstraf van twee jaar voor illegale partijfinanciering, misbruik van vertrouwen en belangenverstrengeling.

Chirac ontkent, maar zegt dat hij niet de kracht heeft om een nieuw proces te voeren. Hij gaat daarom niet in hoger beroep.

De laatste tijd bleef het stil rondom Chirac. Hij verscheen nauwelijks in het openbaar. Vandaag maakte de familie bekend dat Chirac is overleden. Zijn schoonzoon zegt in een verklaring dat hij "vredig en in het bijzijn van zijn naasten" is gestorven.