'Mijn generatie beseft door Handmaid's Tale hoe broos vrouwenrechten zijn'

• Annebelle de Bruijn

  redacteur Online

Krampachtige geheimhouding, een livestream die in 1300 bioscopen tegelijk wordt uitgezonden en een uitgebreide tournee. Taferelen die doen denken aan de release van een nieuwe iPhone of langverwachte blockbuster, maar dit keer is het een boek waarvoor alle marketingtrucs uit de kast worden getrokken. Vandaag lanceert de gevierde Canadese schrijfster Margaret Atwood haar nieuwe boek The Testaments.

Het is een vervolg op de klassieker The Handmaid's Tale, dat in Nederland werd uitgegeven als Het Verhaal van de Dienstmaagd. Daarin schept Atwood een dystopische wereld waarin de mensheid grotendeels onvruchtbaar is geworden. Een deel van de Verenigde Staten is na een machtsgreep veranderd in de Republiek Gilead, waar een totalitair regime van christelijke, fundamentalistische mannen de scepter zwaait.

Het hoofdpersonage Offred, dat is vernoemd naar haar 'eigenaar' Fred, heeft maar één taak: kinderen baren. Offred en andere dienstmaagden worden maandelijks, tijdens hun ovulatie, ceremonieel verkracht. De kinderen die ze baren worden hen afgenomen.

The Handmaid's Tale was in 2017, 32 jaar nadat het verscheen, het meest verkochte boek op Amazon. Dat komt niet alleen door de start van de gelijknamige serie, die miljoenen mensen al bingewatchend liet kennismaken met het beklemmende leven van Offred. "Dat het boek zo ontzettend goed verkoopt, heeft ook te maken met het Amerika onder Trump", zegt literatuurwetenschapper Kristine Steenbergh. "Zijn presidentschap heeft de inhoud actueler dan ooit gemaakt."

De overwinning van Trump heeft er ook toe geleid dat The Testaments er nu is. Atwood wilde aanvankelijk geen vervolg schrijven, maar kreeg sinds Trump aan de macht is zoveel vragen en reacties binnen, dat ze de pen alsnog heeft opgepakt.

Hoewel het boek vorige week al uitlekte door een fout van Amazon, is er nog maar weinig bekend over de inhoud. Lidwien Biekmann en Tjadine Stheeman vertaalden de Nederlandse versie. "Het enige dat de media tot nu toe weten, is dat Offred zelf niet aan het woord komt. Ook maak je beter kennis met Tante Lydia, een van de meest wrede personages uit het eerdere boek", zeggen ze in het NOS-radioprogramma Met het Oog op Morgen.

Ook recensent Mojdeh Feili mocht het boek al lezen, zij het na het tekenen van een strikte geheimhoudingsverklaring. "Het leest als een trein", zegt ze. "Maar meer mag ik er niet over zeggen."

Bloedrode jurken en spierwitte kappen

The Handmaid's Tale werd in 1985 al goed ontvangen, maar werd de laatste jaren pas echt ongekend populair. Overal ter wereld duiken bij demonstraties voor liberale abortuswetgeving vrouwen op in bloedrode jurken en spierwitte kappen, het iconische kostuum dat Atwood haar dienstmaagden meegaf.

Het meest geciteerde protestbord van de afgelopen tijd? Eentje met de tekst Make Margaret Atwood Fiction Again. Gespot bij een protestmars in Washington.

De dystopische roman krijgt daarmee een nieuwe betekenis voor een nieuwe generatie lezers. En voor een nieuwe groep feministen, activisten en andere voorvechters van vrouwenrechten. "Mijn generatie leest dit en beseft dat verworven vrouwenrechten niet vanzelfsprekend moeten worden", zegt de 30-jarige Feili. "Atwood heeft heel echt gemaakt dat al die rechten je zomaar weer ontnomen kunnen worden."

Een feminist heeft Feili zich altijd al genoemd. "Maar sinds ik de The Handmaid's Tale heb gelezen, besef ik dat je actief moet vechten tegen conservatief gedachtegoed." Ze heeft zich daarom aangesloten bij het feministische platform De Bovengrondse en helpt bij een project voor 'abortusbuddies'. "Dat zijn vrijwilligers die meegaan met mensen die een abortuskliniek bezoeken", legt ze uit.

Mensen die hun zwangerschap willen laten afbreken bij Nederlandse abortusklinieken worden sinds dit jaar lastiggevallen door anti-abortusdemonstranten. "Dat abortusbuddies nu nodig zijn, vind ik heel heftig."

Voor publicist Hasna El Maroudi (34) draait het boek om vrouwenrechten. "Tien jaar geleden dachten we dat we alle te verwerven rechten wel hadden verworven", zegt ze. "Maar nu is de vraag van wie jouw baarmoeder is weer superactueel."

Ze wijst niet alleen op Amerika, waar steeds meer conservatieve staten het recht op abortus beperken, maar ook op Europa. Zo wil de regering in Polen abortus alleen nog mogelijk maken als het leven van een zwangere vrouw in gevaar is, of als zij is verkracht. "En in Hongarije werd vorige week gesproken over teruglopende bevolkingscijfers in Oost-Europa." De Hongaarse premier Viktor Orbán herhaalde daar zijn standpunt dat Hongaarse vrouwen meer kinderen moeten krijgen om te voorkomen dat 'de witte Europeaan' verdwijnt.

In Nederland ziet El Maroudi hetzelfde gebeuren. "De demonstranten bij abortusklinieken, maar ook de opmerkingen die FvD-leider Thierry Baudet maakte over vrouwen." Genoeg redenen dus voor El Maroudi om het feministische mediaplatform Lilith mede op te richten. "Het lijken allemaal kleine ingrepen, maar je ontneemt vrouwen het recht op zeggenschap over hun eigen lichaam."

"Zelf zegt Atwood dat ze het label van feminisme liever niet opgeplakt krijgt als dat betekent dat vrouwen als onschuldige engeltjes worden neergezet", vertelt literatuurwetenschapper Steenbergh. "Ze is bijvoorbeeld kritisch op de #MeToo-beweging omdat mannen zich niet altijd konden verdedigen tegen beschuldigingen." Margaret Atwood is daarmee een feministisch icoon tegen wil en dank.