Hoelang heeft het Amazonewoud nog?

• Ivo Landman

  redacteur Online

Al tientallen jaren duiken de berichten op: iedere vijftien seconden verdwijnt er een stuk Amazonebos ter grootte van een voetbalveld, inmiddels een stuk bos ter grootte van twee keer Duitsland verdwenen. Al sinds de jaren 60 is er sprake van serieuze ontbossing. Is er straks nog wel iets over van het regenwoud?

Voor het antwoord op die vraag is bijna een glazen bol nodig. Die hebben we natuurlijk niet, maar de wetenschap biedt wel verschillende scenario's, zegt Edwin Pos, universitair docent aan de Universiteit Utrecht. De bioloog kent het Amazonegebied goed. Sinds 2008 is hij er vaak geweest, en hij maakt zich ernstige zorgen over het grote aantal bosbranden dit jaar en de structurele ontbossing van de Amazone.

Om iets over de toekomst te kunnen zeggen, is het goed om naar het verleden te kijken, want de ontbossing heeft verschillende oorzaken en is niet altijd even snel gegaan. "Pas in de tweede helft van de vorige eeuw nam de ontbossing serieus toe. Het startte met subsidies van de overheid om de veehouderij te stimuleren in de jaren 60, gevolgd door de aanleg van de Trans-Amazonian Highway in de jaren 70."

Op het moment dat er wegen zijn, neemt de ontbossing vaak drastisch toe door mijnbouw, landbouw en de export van tropisch hardhout.

NOS op 3 zet in de video hieronder op een rij wat er aan de hand is in het Amazoneregenwoud:

Volgens een onderzoek uit 2013 was van de oorspronkelijke 5,74 miljoen vierkante kilometer regenwoud toen al ongeveer 12 procent verdwenen. Recentere studies spreken over een nog hoger percentage.

Twee toekomstscenario's

En als we die lijn doortrekken naar de toekomst? Er zijn twee verschillende scenario's, zegt Pos. Allereerst het business as usual-scenario, waarbij er niks verandert en de ontbossing gewoon doorgaat. Dan wordt geschat dat in 2050 in totaal 40 procent van het oorspronkelijke regenwoud zal zijn verdwenen. "Dat komt neer op een gebied groter dan Frankrijk, Nederland, België, Duitsland, Spanje, Portugal, Zwitserland, Oostenrijk én Italië bij elkaar."

Het tweede scenario is het improved government-model. "Als we de mate van ontbossing verminderen, zullen we volgens een schatting zo'n 21 procent ontbossing zien. Ongeveer de helft dus. Dat kan bijvoorbeeld door reservaten te behouden en te vergroten en door wetgeving aan te passen."

En het worst case-scenario? "Dat is eigenlijk al dat business as usual-scenario", aldus Pos. Maar daarin is nog geen rekening gehouden met het beleid van de huidige president Bolsonaro, die de economie belangrijker vindt dan het regenwoud. "Als we nu opnieuw zouden gaan modelleren, zouden we misschien weleens een worst case-scenario moeten gaan maken waarbij er nog meer gekapt wordt. En dan komt er misschien wel een gebied ter grootte van nog een paar landen bij."

Ontbossing nam eerder af

Het kan ook anders gaan. Tussen 2004 en 2012 maakte Brazilië juist grote stappen om de ontbossing tegen te gaan. "Toen zag je juist dat de ontbossing echt wel afnam. Er was echt een verandering gaande. En nu stijgt dat weer."

De ontbossing heeft grote gevolgen, vooral voor de biodiversiteit in de Amazone. Ook kunnen er vergaande effecten zijn op het klimaat, zegt Pos. Het regenwoud neemt CO2 op, maar de ontboste gebieden veranderen juist in een bron van koolstof. "Nu met die branden zeker, er komen grote hoeveelheden koolstof in de atmosfeer."

Maar ook voor delen van de Amazone waar de bomen blijven staan kunnen de gevolgen desastreus zijn. "Door de ontbossing kan op een gegeven moment het regenklimaat van de Amazone veranderen. Minder regen leidt tot meer droogte en mogelijk meer bosbranden."

Bekijk hier beelden van de verwoestende bosbranden in het Amazonegebied:

Uiteindelijk kan het tot een zogenaamd tipping point komen. "Het punt waar de veranderingen dusdanig zijn dat het ecosysteem zichzelf niet meer in stand kan houden. Hoe dicht zijn we bij dat kantelpunt? Dat weet je eigenlijk pas te laat, precies wanneer je er voorbij bent, waarschuwt Pos. "En dan wordt het heel moeilijk om nog terug te gaan."

Landbouwlobby

Voorlopig zal president Bolsonaro de ontbossing in Brazilië geen halt toeroepen, verwacht correspondent Marc Bessems. "Hij wil niet te veel controles, niet te veel boetes, liefst geen reservaten meer, minder strenge milieuregels. Hij stimuleert de ontbossing. Dat was al in gang gezet vóór hem. De landbouwlobby, de hoofdverantwoordelijke voor het verdwijnen van het regenwoud, is al een paar jaar zeer sterk."

Zelfs als Bolsonaro over enkele jaren het veld ruimt, wil dat niet zeggen dat het ontbossen snel zal stoppen, zegt Bessems. "De structurele problemen zijn nooit echt opgelost, dus volgende presidenten lukt dat vast ook niet zomaar. Maar door internationale druk en betere data die iedereen kan zien, komt er wel meer druk op de politiek om iets te doen."