'Stiegs nachtmerrie werd werkelijkheid'

Door redacteur Rinke van den Brink

De kans dat het ooit nog goed komt tussen Eva Gabrielsson, de weduwe van de Zweedse succesauteur Stieg Larsson, en de vader en broer van Stieg is klein. Omdat Stieg en Eva nooit getrouwd zijn, is de vrouw die 32 jaar lief en leed deelde met Larsson niet zijn erfgename.

Eva Gabrielsson ziet er vermoeid uit, Het valt niet mee om 'de weduwe van' te zijn. En de juridische strijd over de nalatenschap is haar ook niet in de koude kleren gaan zitten. Sinds de publicatie van haar boek in januari van dit jaar is ze druk met het geven van interviews. We zitten in het Amsterdamse Ambassade Hotel. In een prachtige bibliotheek met honderden boeken van schrijvers die hier ooit gelogeerd hebben. Allemaal gesigneerde exemplaren. Het hotel is op loopafstand van enkele grote uitgeverijen. Aan de muur hangen onder meer een paar schilderijen van Hugo Claus.

Persverklaring

Het liefst zou ze helemaal niet praten over het juridische conflict met de vader en broer van haar geliefde. Ze doet het toch, met tegenzin, praat zachtjes. "In juni 2010 hebben ze de besprekingen afgebroken en zijn ze met een persverklaring gekomen. Dat is het laatste dat ik van ze heb gehoord."

Ze is ervan overtuigd dat Stiegs uitgeverij en de familie de zaak zouden kunnen oplossen op een voor iedereen bevredigende manier. "Ze hebben me ook wel een aanbieding gedaan om toe te treden tot het familiebedrijf, maar ik zou dan geen enkele zeggenschap krijgen en altijd in de minderheid zijn."

Gabrielsson wil graag de literaire nalatenschap van haar partner beheren. Niet zozeer het deel daarvan waarmee alle miljoenen verdiend worden, maar de politieke boeken. Aanvankelijk had ze het aan de Larssons overgelaten welke vergoeding daartegenover moest staan. Bij gebrek aan een reactie hebben haar advocaten nu voorgesteld dat ze voor haar werkzaamheden twintig procent van de royalty's zou krijgen. Er is geen reactie gekomen.

Politiek

"Aan de Millennium-reeks is niet zo veel te doen. Die boeken zijn wereldwijd verkocht en vertaald, ze zijn verfilmd, dat is niet veel werk. Ik wil ervoor zorgen dat ook Stiegs politieke boeken weer beschikbaar worden. Die zijn misschien commercieel niet zo interessant, maar er is wel een publiek voor."

In de aanloop naar de Zweedse parlementsverkiezingen van september 2010 heeft de redactie van het antifascistische tijdschrift Expo, waarvan Stieg Larsson initiatiefnemer en hoofdredacteur was, zijn boek over de Sverige Demokraterna (SD) geactualiseerd.

"Eigenlijk hebben ze met zijn materiaal en wat er sinds Stiegs dood in november 2004 aan nieuwe feiten bekend is geworden, een heel nieuw boek gemaakt. Stiegs werk is nu dus onder de naam van anderen gepubliceerd. Ik vind dat prima. Het is een praktische, pragmatische oplossing om gedoe met de erfgenamen te voorkomen. Dit boek moest geschreven worden. Dat was politiek heel erg nodig."

Nachtmerrie

Bij die verkiezingen haalde de rechts-populistische SD voor het eerst de kiesdrempel van vier procent. De partij kwam met twintig zetels in de Riksdag, het Zweedse parlement.

Gabrielsson: "Stieg zou heel erg teleurgesteld en bedroefd geweest zijn als hij dit meegemaakt had. Hij heeft jaren gewaarschuwd dat dit ging gebeuren, dat de SD zou gaan doorbreken. Zoals hij zijn hele actieve leven heeft gewaarschuwd, tegen extreem-rechts, tegen de hardcore nazi's in Zweden en tegen rechts-populistische partijen."

"Het zijn politici met een ideologie, geen verwarde jongeren die een problematische jeugd hebben gehad. Ze hebben ideeën die ze willen verwezenlijken. Het is echt tijd om wakker te worden. Dat zei Stieg twintig jaar geleden al. Wat nu gebeurd is, was al die jaren zijn nachtmerrie."

Opmars

Toen ik in 2003 een uitgebreid gesprek had met Stieg Larsson had de SD net zijn eerste, nog beperkte doorbraak beleefd. In 2002 had de partij enkele tientallen gemeenteraadsleden gehaald, maar nog lang niet de kiesdrempel voor het parlement. In 2006 haalde de SD die drempel ook nog niet, maar op lokaal niveau was er toen al fikse groei.

"De traditionele partijen hebben de uitslag van 2010 uiteindelijk wel zien aankomen. Ze hebben allemaal gewaarschuwd voor de opkomst van de Sverige Demokraterna. Ze waarschuwden voor segregatie in de maatschappij, kwamen op voor mensenrechten."

Protest

Dat bleek niet genoeg om de opmars van de rechts-populistische SD te stuiten. "De kiezers wilden geen verhalen over mensenrechten en democratie, die wilden antwoorden op hun vragen en oplossingen voor hun problemen. Hoe houd je de welvaartsstaat op peil? Waar halen we het geld vandaan om de zorg op peil te houden? Waar blijven de nieuwe banen in Zweden? Er worden alleen maar bedrijven gesloten of verplaatst naar Azië. Omdat de kiezers op die vragen geen antwoorden krijgen, stemmen ze op partijen als de SD. In de meeste gevallen zijn het proteststemmen. Nog."

In het electoraat van de SD zijn arbeiders oververtegenwoordigd. "Mensen die altijd voor de sociaal-democraten stemden of andere linkse partijen." Gabrielsson wijst nog op een interessante historische parallel. "De SD en andere extreem-rechtse partijen zijn het sterkst in regio's waar voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog de Zweedse nazi-partij de meeste aanhang had, in de regio rond Gothenburg en in de provincie Sk?ne waarvan Malmö de hoofdstad is."

Waarschuwing

De Sverige Demokraterna hebben door hun verkiezingsoverwinning een enorme inkomstenbron aangeboord. De partij krijgt aan salarissen voor parlementsleden, gemeenteraadsleden, provincieraadsleden en hun medewerkers en aan subsidies voor de partijorganisatie en de partijpers zo'n 50 miljoen euro voor de lopende parlementsperiode. "Daarmee gaan ze hun organisatie uitbouwen. Het wordt alleen maar moeilijker voor de traditionele partijen om de SD de voet dwars te zetten. En dat is precies waar Stieg voor gewaarschuwd heeft. Doe er nu iets aan, nu ze nog klein zijn. Het wordt steeds moeilijker."