'Een nieuwe hoofdstad kan behoorlijk leeg en zielloos zijn'

• Susan Sjouwerman

  redacteur Online

President Widodo heeft de knoop doorgehakt: Indonesië gaat een nieuwe hoofdstad aanwijzen. Waar de nieuwe hoofdstad komt, is officieel nog niet duidelijk. De kans is groot dat de eer naar Kalimantan gaat, het Indonesische deel van het eiland Borneo.

De wens voor een nieuwe hoofdstad, ter vervanging van Jakarta, is al een eeuw oud. De Nederlanders vonden de stad (die toen nog Batavia heette) al verre van ideaal vanwege de hitte, de muggen en de regelmatige overstromingen. Het koelere Bandoeng moest de nieuwe hoofdstad worden van Nederlands-Indië. De voorbereidingen waren in een vergevorderd stadium toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak - de 'verhuizing' kwam er nooit.

Ook na het uitroepen van de onafhankelijkheid in Indonesië bleef de wens bestaan om overheidsgebouwen en ambtenaren uit Jakarta weg te halen. Maar de nieuwe regering "had wel wat anders aan het hoofd", zegt Philip Dröge, schrijver van historische boeken. Indonesië speelt een rol in een groot deel van zijn werk, begin dit jaar verbleef hij nog twee maanden in Jakarta om te schrijven aan een nieuw boek.

"Ik heb laatst een uur en twintig minuten over nog geen twee kilometer gedaan, de stad is met 10 miljoen inwoners helemaal dichtgeslibd", vertelt Dröge. Ook zakt Jakarta langzaam weg in zee. "De verwachting is dat rond 2030 regelmatig hele delen van de stad zullen overstromen. Er was een plan om soort 'Indonesische deltawerken' aan te leggen, maar 80 tot 90 procent van dat plan is geschrapt." Jakarta moet dus ontlast worden. Maar een nieuwe hoofdstad kiezen, laat staan bouwen, is volgens Dröge "een hels karwei".

Toch gebeurt het vaker. Neem nou Brasilia, dat sinds 1960 Rio de Janeiro vervangt als hoofdstad van Brazilië. Ook New Delhi, Washington D.C. en Ankara zijn 'nieuwe' hoofdsteden. En in 2005 presenteerde het militaire regime van Myanmar de kakelverse hoofdstad Naypyidaw, waar al een paar jaar in het diepste geheim aan gebouwd was.

Hoe bepaal je wat de nieuwe hoofdstad wordt? Daar is geen gouden regel voor. Iedere regering lijkt zijn eigen selectiecriteria te hebben. In Brazilië ging het met name om het stimuleren van de economische ontwikkeling van het binnenland, dus de nieuwe hoofdstad moest midden in het land komen te liggen.

Ook in Indonesië is het de bedoeling dat de gebieden buiten Java (het eiland waarop Jakarta ligt) zich sneller gaan ontwikkelen. Maar er spelen ook andere zaken. "De belangrijkste eis is dat de locatie geen last heeft van aardbevingen, vulkanen en overstromingen", zegt Dröge. "Dan kom je al snel uit op Borneo. Daar ligt de provinciestad Palangkaraya, die vanuit alle uithoeken van het land goed bereikbaar is." Een ander voordeel is dat in Palangkaraya onder president Soekarno al behoorlijk wat infrastructuur is aangelegd.

Planologen zijn het erover eens dat je het liefst met een schone lei aan de bouw van een nieuwe hoofdstad begint. "Bereikbaarheid en duurzaamheid zijn in deze tijd essentieel", stelt Co Verdaas, hoogleraar gebiedsontwikkeling aan de TU Delft. "Hoe zorg je voor maximale mobiliteit in een stad en hoe regel je de energievoorziening zo duurzaam mogelijk? Als je vanaf nul kunt beginnen, leg je wegen aan die klaar zijn voor de zelfrijdende auto en ga je ruime gebieden voor bijvoorbeeld windmolens en geothermie intekenen."

Zielloos

Maar: locaties met veel ruimte hebben over het algemeen weinig geschiedenis. Een nieuwe hoofdstad kan de eerste decennia behoorlijk leeg en zielloos aanvoelen. Er waren aanvankelijk maar weinig Brazilianen die zin hadden om naar Brasilia te verhuizen.

"Mensen houden niet van steden die te klinisch zijn", aldus Verdaas. "Je kunt met de juiste ingenieurs en stedenbouwkundigen een prachtige stad neerzetten, maar steden zijn meer dan stenen: het zijn emoties en herinneringen."

Ook Dröge voorspelt dat het nog wel even duurt voordat een nieuwe Indonesische hoofdstad gaat 'leven'. "Je moet een grootse stad bouwen voor de toekomst, maar als die stad er eenmaal is voelt het alsof -ie op de groei gebouwd is. Te groot, te leeg. Alsof je een kind de kleding van een volwassene aantrekt."