Rolvaste Willem-Alexander houdt zich verre van politiek

• Piet van Asseldonk

  redacteur Koninklijk Huis

Zonder zijn handtekening onder wetten en besluiten komt Nederland bestuurlijk en politiek tot stilstand. Toch houdt koning Willem-Alexander zich verre van alles wat met politiek te maken heeft. Al vanaf zijn aantreden stelt hij zich vooral op als nationale verzoener en verbinder. Dat blijkt uit het Oranjejaaroverzicht 2018 dat de NOS vanavond uitzendt.

Daarin wordt ook teruggeblikt op de, overwegend positieve, reacties die de koning afgelopen april kreeg bij zijn eerste lustrum als staatshoofd. Ook hier echter geldt de zegswijze dat resultaten uit het verleden geen garanties voor de toekomst bieden.

In zijn tweede lustrum krijgt de koning hoe dan ook te maken met een kabinetswisseling. Die zou ook wel eens een premierswisseling kunnen betekenen. In dat geval moet Willem-Alexander afscheid nemen van Mark Rutte (VVD) met wie hij al sinds zijn troonsbestijging, voor zover zichtbaar, soepel samenwerkt.

De premier stond bij kritiek op de koning steeds pal achter hem. Die kritiek betrof voornamelijk de kosten van de monarchie en de soms te luxe geachte levensstijl van Willem-Alexander en zijn familie. Omgekeerd 'gunde' de koning de minister-president ook zijn nationale representatieve momenten en liep hij hem politiek nooit voor de voeten.

Amalia 18 jaar

Nog een aandachtspuntje. Over drie jaar wordt prinses Amalia 18 jaar. Dan is zij gerechtigd de troon te bestijgen en wordt zij lid van de Raad van State. Bovendien krijgt zij dan een, in het parlement bekritiseerde, jaaruitkering van ruim 1,5 miljoen euro uit de schatkist.

Het is gebruikelijk dat een beoogd troonopvolger, eenmaal 18 jaar, meer in de openbaarheid treedt en zich gerichter op een koningschap gaat voorbereiden. Aan de orde komt dan gaandeweg ook een door het parlement goed te keuren partnerkeuze. Het verleden leert dat zoiets nogal tumultueus kan verlopen. Zo stuitten de partnerkeuzes van Beatrix (Claus van Amsberg) en die van Willem-Alexander (Máxima Zorreguieta) aanvankelijk op politieke en publieke weerstand.

Intussen heeft Willem-Alexander, blijkens onder meer reeksen opiniepeilingen, krediet bij het Nederlandse volk opgebouwd als een koning die dicht bij de mensen staat en die met evenveel gemak het Koninklijk Concertgebouw als een woonwagenkamp bezoekt. Bovenal is hij als boven de partijen staand staatshoofd tot nu toe nooit politiek in opspraak gekomen.

Discussie

Tijdens de laatste jaren van koningin Beatrix ontstond er een discussie over de monarchie vanwege de politieke invloed die de koningin achter de schermen zou uitoefenen en werd er gepleit voor een (nog) meer ceremonieel koningschap.

Deze discussie is sinds het aantreden van Willem-Alexander weggeëbd, ook al omdat het staatshoofd in beginsel geen rol meer speelt bij de formatie van een nieuw kabinet en omdat het delict majesteitsschennis uit het Wetboek van Strafrecht is gehaald.

Geholpen heeft ook dat de partij die enige tijd het voortouw had bij discussies over modernisering van het koningschap (D66) nu in het kabinet zit en dat de pleitbezorger van zo'n verandering, D66-er Thom de Graaf, dit jaar vicevoorzitter van de Raad van State ('onderkoning') is geworden. Tekenend is dat de staatscommissie-Remkes in haar recente pleidooi om de democratie meer toekomstbestendig te maken de koning en de monarchie onbesproken en ongemoeid laten.

Alles wijst erop dat Willem-Alexander en zijn staf de analyse van ex-justitieminister Ernst Hirsch Ballin ter harte genomen hebben. Hij schreef aan de vooravond van de inhuldiging van Willem-Alexander in zijn boek "Continuïteit en perspectief van het Nederlandse koningschap": "Het koninklijk gezag is het gezag van het staatshoofd. Het is geen politieke factor, maar een politiek mogelijk makende factor."

Volgens Hirsch Ballin mag een moderne koning er bij politici hooguit binnenskamers op aandringen dat zij besluiten nemen "met een inhoud die de Koning voor alle Nederlanders verbindend kan afkondigen".