Hoe de gegevens van tennissers en voetballers doorverkocht worden

• Arjan Dijksma en Guido van Gorp

  sportredacteuren Nieuwsuur

De Autoriteit Persoonsgegevens is bezorgd over de wijze waarop sportbonden handelen in persoonsgegevens van leden. Na tientallen klachten over meerdere bonden vindt de landelijke privacywaakhond het tijd voor actie. Onlangs is een onderzoek geopend naar de manier waarop één bond, de KNLTB, de afgelopen maanden heeft gehandeld met persoonsgegevens.

Sinds de nieuwe privacywetgeving, de Algemene Verordening Gegevensverwerking (AVG), van kracht is, heeft de Autoriteit Persoonsgegevens opvallend veel klachten ontvangen van leden van sportbonden die zich stoorden aan belacties, mailtjes of reclame per post. De sporters konden zich niet herinneren ooit toestemming hiervoor te hebben gegeven.

Volgens Aleid Wolfsen, voorzitter van de Autoriteit Persoonsgegevens, slaat in de sportbranche de balans steeds vaker door naar de commerciële kant. Diverse bonden hebben tegenwoordig een uitgekiende strategie, waarbij persoonsgegevens van leden worden verhandeld. Om toestemming wordt niet altijd gevraagd, terwijl dat juist de essentie is van de nieuwe wetgeving.

Alle bonden waarschuwen

"Bonden mogen persoonsdata gebruiken om verenigingen te laten draaien en mensen te laten sporten, niet om ze te verhandelen", zegt Wolfsen. Groen licht van de ledenraad, een select groepje mensen binnen een bond, is daarbij niet genoeg. "Je moet echt élk lid vragen: vindt u het goed dat ik uw gegevens verkoop aan bedrijf X of Y? Pas dan mag het."

Maar dat gebeurt dus niet, zegt Wolfsen. "Juist daarom worden wij hier zoveel over gebeld. En juist daarom doen we onderzoek naar dit soort type datahandel. Omdat het haaks staat op alles waar de privacywetgeving voor staat. Dat vind ik zorgelijk." Om die reden gaat hij één bond doorlichten om zo de regels voor álle bonden scherp te stellen en hen te waarschuwen. De tennisbond erkent dat het om de KNLTB gaat.

Voor de tennisbond komt het onderzoek na een roerige periode die begin deze maand leek afgesloten. Toen trof de bond namelijk een schikking met een bezorgd lid. De tennisser dreigde met een kort geding om te voorkomen dat zijn gegevens worden doorgespeeld aan sponsoren. Ook ontving de tennisbond tientallen klachten van andere leden.

In de toekomst wil de KNLTB anders omgaan met persoonsgegevens. Tennisleden zullen actief om toestemming worden gevraagd voor belacties, zegt KNLTB-directeur Robert-Jan Schumacher. "Wij zijn zoekende en we zijn niet de enige. Data zijn voor ons geen verdienmodel, de privacy van onze leden weegt het zwaarst. Tegelijkertijd: data moet ik in sommige gevallen kunnen delen met sponsoren."

'KNVB wordt dataverzamelmachine

De keuze om de tennisbond zo nadrukkelijk te onderzoeken is opvallend. De afgelopen maanden kwam ook een delegatie van de Nederlandse voetbalbond over de vloer bij de Autoriteit Persoonsgegevens. Een officieel onderzoek is er nooit gestart.

Binnen de Nederlandse sportbranche is de KNVB toonaangevend als het gaat om het verzamelen en exploiteren van persoonsgegevens van leden. Inmiddels heeft de bond 3,5 miljoen profielen in een database, waarbij met hulp van diverse datamarketingbureaus is gewerkt aan een strategie om leden zo gericht mogelijk te benaderen voor acties.

Volgens Hans de Zwart, directeur van privacybelangenorganisatie Bits of Freedom, kan de manier waarop de KNVB handelt in data niet door de beugel. Hij ziet daarin een rol weggelegd voor de Autoriteit Persoonsgegevens.

"De KNVB is langzaam een soort dataverzamelmachine aan het worden. Bij allerlei activiteiten die ze willen organiseren moeten we ons gaan afvragen: doen ze dit nou om de sport verder te brengen of doen ze dit om nog meer te weten te komen over hun leden?"

Een belletje van de loterij

Afgelopen jaar belde de Nederlandse Loterij zo'n 80.000 voetballers en kregen 5000 KNVB-leden een telefoontje van een online partner, meldt de KNVB. Daarnaast werden gegevens van leden verhandeld via een handvol marketingbureaus. Tot afgelopen weekend zette bijvoorbeeld een data- en marketingbureau uit Amsterdam hele tarieflijsten online voor de aankoop van KNVB-persoonsgegevens ('prijzen per 1000 adressen, minimum orderbedrag 2500 euro').

Navraag bij dit bureau leert dat afgelopen jaar de gegevens van 275.000 KNVB-leden zijn gebruikt voor marketingdoeleinden. Gegevens gingen onder andere naar een verzekeraar, een vakbond, een uitgeverij en een producent van scheermesjes.

De Zwart vindt het schaamteloos. "Dit is niet hoe je met je leden omgaat. Je moet 100 procent transparant zijn over wat je doet en dat mis ik hier. We hebben met elkaar afgesproken dat áls je persoonsgegevens gebruikt dat je daar toestemming voor vraagt. Je moet een goede reden hebben om die gegevens te hebben en te bewaren."

In een uitgebreide reactie aan Nieuwsuur stelt de KNVB zich niet te herkennen in wat De Zwart schetst. "Wij doen niets stiekem en zijn transparant in wat we doen", schrijft de voetbalbond. die stelt wel degelijk binnen de wet te opereren.

"De samenwerking met partners/sponsors is een cruciale bron van inkomsten. Deze KNVB-partners maken het met hun bijdrages mede mogelijk om het voetbal voor breedte- en topsport te organiseren en zorgen er daarmee voor dat het voetbal betaalbaar blijft (...) Logischerwijs houdt dit in dat zij persoonsgegevens van deze leden willen kunnen gebruiken. Onder strikte voorwaarden."

'Het moet wel pijn doen'

Voorlopig richt de Autoriteit Persoonsgegevens zich op tennisbond KNLTB "om een norm te stellen". Als andere sportbonden hardleers blijken en doorgaan met hun commerciële acties, zonder toestemming van individuele leden, dan dreigen meerdere onderzoeken en geldboetes.

Volgens voorzitter Wolfsen zijn de boetes na het ingaan van de AVG juist zo hoog geworden om dit soort praktijken te stoppen. "Bij grote bedrijven kan de boete oplopen tot 20 miljoen euro of 4 procent van de wereldwijde omzet. Bij bonden houden we natuurlijk wel rekening met de omvang, de hoeveelheid data die verwerkt worden en hun financiële mogelijkheden, maar het moet wel pijn doen. Anders stopt het niet."