Justitie gebruikte in 14 zaken dwangmiddelen tegen de pers

In een periode van ruim drie jaar heeft het Openbaar Ministerie in veertien zaken dwangmiddelen ingezet tegen journalisten. Dat blijkt uit een onderzoek van het College van procureurs-generaal naar aanleiding van een beroep van NRC op de Wet openbaarheid van bestuur. Minister Grapperhaus heeft de bevindingen van het College naar de Tweede Kamer gestuurd. De resultaten gaan over de periode van 1 januari 2015 tot en met 20 juli 2018.

Volgens het OM zijn onder meer 'verkeersgegevens' van een journalist opgevraagd om de verblijfplaats van een vermiste jongen te achterhalen, en zijn foto's en video's gevorderd in verband met het onderzoek naar een dodelijk verkeersongeluk.

Regels geschonden

De afgelopen maanden werd duidelijk dat het OM in drie gevallen zich niet aan de regels heeft gehouden: dat ging onder meer over de manier waarop belgegevens werden opgevraagd van een journalist die berichtte over de burgemeestersbenoeming in Den Bosch. Ook bij het afluisteren van een verslaggever in de zaak van de moord op een kroongetuige en bij het afluisteren van een journalist om een lek bij de politie te achterhalen ging het OM buiten zijn boekje.

Deze drie zaken staan ook in de vandaag gepubliceerde lijst en Grapperhaus erkent dat in die gevallen de 'bronbescherming' in het geding was. In de lijst staat nog één andere zaak waarvoor dat volgens de minister geldt: die gaat over het aanhouden van een fotograaf en het in beslag nemen van zijn camera waarop foto's stonden van een schermutseling tussen een demonstrant en een militair. Die zaak is geseponeerd en het OM heeft excuses aangeboden.

Volgens de minister was bij de andere gevallen de inbreuk op de bronbescherming gerechtvaardigd of was de bescherming van bronnen niet in het geding.

Nieuwe wet

Het College maakt bij de cijfers wel een voorbehoud. Volgens de procureurs-generaal wordt niet geautomatiseerd bijgehouden of een dwangmiddel tegen een journalist is ingezet. Dat betekent dat de cijfers zijn gebaseerd op de geheugens van individuele medewerkers.

Sinds 1 oktober gelden strengere regels: toen is de nieuwe wet voor bronbescherming van journalisten in werking getreden. Sindsdien staat met zoveel woorden in de wet dat journalisten zich op bescherming van bronnen kunnen beroepen.

Nu mogen uitsluitend dwangmiddelen worden ingezet als de rechter-commissaris daar toestemming voor geeft. Die doet dat alleen als het belang om de informatie te krijgen duidelijk zwaarder weegt dan het belang van vrije nieuwsgaring.