Het geluid van de taal zonder woorden ebt langzaam weg in Turkije
Enkele tientallen mensen zijn het, meer niet. Vooral theeboeren uit Kusköy, een dorpje hoog in de bergen aan de Turkse Zwarte Zeekust. Zij spreken een van de kleinste en meest zeldzame taaltjes ter wereld. Een taal zonder woorden. De boeren fluiten, volledige zinnen met een kop en een staart.
Zo spreken ze over een grote afstand met elkaar. Of liever: spraken. Want de klank van fluittonen is nog wel te horen in de dalen van Kusköy, maar het geluid ebt langzaam weg. Over een of twee generaties kan het zomaar voorbij zijn. De fluittaal is inmiddels op de Werelderfgoedlijst van UNESCO gezet, in een poging die te behouden.
Benieuwd hoe het klinkt? Kijk en luister maar:
Linguïsten en andere taalliefhebbers, voor wie een bezoek aan de regio een droom is, vermoeden dat de fluittaal van Kusköy zo'n vijfhonderd jaar geleden is ontstaan. In Griekenland, op het eiland Evia heeft ook een dergelijke taal bestaan, die nog maar een handjevol mensen 'spreekt'. Net als op het Spaanse La Gomera.
Het is een ruig land. De theevelden liggen op steile hellingen, zo steil dat het een kunst is om overeind te blijven. Waar de berg even wat vlakker wordt, staat een huis. En 200 meter verderop nog een. In de verte, aan de andere kant van de vallei nog een paar. Naar de buren lopen is een hele opgave, al zijn ze wel te zien.
Is-de-thee-wa-gen-er-al?
En te horen. Mehmet zet zijn vingers aan zijn lippen en blaast twee scherpe tonen de helling op. Een hoge en een iets lagere. Ze hebben een betekenis: de hoge toon is 'se', de lage toon staat voor 'ref'. Mehmets vriend Seref komt een paar honderd meter verderop zijn huis uit. In de momenten erna spreken de twee fluitend af wanneer de wagen komt om de geoogste thee te vervoeren. "Is-de-thee-wa-gen-er-al?" "O-k-hij-is-on-der-weg". Iedere toon is een lettergreep, zo maken de mannen hele zinnen.
"De fluit draagt heel ver over de bergen", zegt Mehmet later bij een kop thee. Lokaal geplukt en gedroogd. "Je kunt tot een afstand van twee kilometer met elkaar communiceren." Hij wijst naar de andere berghelling, inderdaad een heel eind weg. "Dat huis kan ik met gemak bereiken. En als je hoger de berg op klimt, kom je zelfs nog verder."
Mobieltje
In het verleden gebruikten mensen de taal vooral om elkaar naar het veld te roepen. "Om te komen helpen op het land, om thee te plukken", zegt Mehmet. "Maar ook voor dagelijkse dingen; er is een begrafenis, ga je mee naar de markt." Hijzelf en zijn vriend Seref doen dat nog steeds, maar noodzakelijk is het niet meer. "Dit was natuurlijk allemaal in de tijd voor de mobiele telefoons."
Toch hebben de mannen samen met een groepje liefhebbers plannen gemaakt om de taal te behouden. Met een belangrijk eerste succes: de erkenning van de fluittaal op de Werelderfgoedlijst, afgelopen december. Daarmee komt er mogelijk geld voor projecten die de taal nieuw leven in kunnen blazen.
"Dit is in feite een erfenis van de mensheid", zegt gouverneur Turan Ermis van de regio Görele, waar Kusköy onder valt. "Uniek in de wereld, het moet behouden bijven", vindt hij.
Toerisme
Ermis heeft inmiddels allerlei plannen. Dat begint met het doorgeven van de traditie, zegt hij. "Er komt een klaslokaaltje in Kusköy, waar we de kinderen kunnen onderwijzen. Want vroeger was er een noodzaak, het was de belangrijkste manier van communiceren. Nu dat is weggevallen, is er het gevaar van uitsterven. We gaan nu de eerste cursussen starten."
Als dat een keer loopt, ziet het bestuur van Görele vooral brood in meer toerisme. Kusköy heeft op dit moment geen enkele kamer te huur en een restaurant is er ook niet. Dat moet veranderen, vindt Ermis. "Want als het toerisme toeneemt, zullen de mensen de taal gaan zien als een bron van inkomsten", is de gedachte. En heeft het dus weer zin om de taal te beheersen.
Naast het theeveld van Mehmet is inmiddels een auto met grote laadbak gearriveerd. Dikke balen theebladeren gaan erin, Kusköy is beroemd om de thee en noten die hier worden verbouwd. Toch loopt dit gebied langzaam leeg. Jongeren gaan naar Görele onder aan de berg, of nog verder: Istanbul. De twee scholen in Kusköy zijn in de afgelopen tien jaar gesloten.
"De fluittaal begon ooit onder herders", zegt Mehmet, "omdat zij geen andere manier van communiceren hadden. In dit ruige landschap komt de gewone stem niet ver genoeg." Inmiddels strijden de inwoners van Kusköy voor hun bestaan en kan de fluittaal daar misschien bij helpen. "We gaan trainingen geven aan de jongeren, we gaan er alles aan doen om deze taal te behouden."