Familie van Syriërs op dodenlijsten: 'Ze zijn geëxecuteerd door het regime'

• Eline de Zeeuw en Mike Megens

Na jaren van onzekerheid bevestigde het regime van president Assad de afgelopen dagen de dood van honderden Syrische staatsgevangenen. Zij werden in de beginjaren van de burgeroorlog gearresteerd en opgesloten, waarna nooit meer iets van ze werd vernomen.

"Uw zoon is omgekomen in de gevangenis omdat zijn hart gestopt is met kloppen'. Dat kreeg mijn familie in Al-Hasakah gisteren in een brief te horen", vertelt Omar, die in Nederland woont. "Ze zijn 'gewoon gestorven', zeggen ze. Maar of er ook maar iemand is die dat gelooft? Natuurlijk niet!"

Het regime maakt nu steeds meer dodenregisters openbaar: lijsten met namen van Syriërs die in de staatsgevangenissen zijn overleden. Hoe ze zijn gestorven, of wat er met hun lichamen is gebeurd, staat er niet bij.

"Maar als je de juiste mensen in kringen rond Assad genoeg geld geeft, zullen zij je bevestigen wat wij al lang vermoedden", zegt Omar boos. "Ze zijn geëxecuteerd door het regime."

Omar woont sinds drie jaar in Almere, nadat hij zijn woonplaats Al-Hasakah tijdens de verwoestende oorlog was ontvlucht. Veel van zijn familie woont nog wel in deze stad in het noordoosten van Syrië. "De afgelopen zeven dagen kreeg Al-Hasakah elke dag een lijst met tien namen van overleden inwoners doorgestuurd", vertelt Omar. "Vervolgens stelde de stad de familie van de slachtoffers per post op de hoogte."

Zo hoorden zijn oom en tante gisteren dat hun zoon was omgekomen. "Zijn identiteitskaart kregen ze als bewijs meegestuurd." De dagen ervoor werd op dezelfde manier ook de dood van twee andere familieleden van Omar bevestigd. Een ander is nog altijd vermist. "Maar we weten dat ook zijn naam ergens komende tijd op een lijst zal verschijnen."

Ze werden alle vier in 2014 gearresteerd. "Niet eens omdat ze demonstreerden tegen het regime of een wapen droegen", zegt Omar. "Maar wél omdat ze mensen kenden die dat deden. Pure wraak, dus."

VN Veiligheidsraad

Als er al bewijs is voor grootschalige executies van honderden staatsgevangenen, dan is er geen tribunaal waar het Syrische regime terecht kan staan. "Syrië is niet aangesloten bij het Internationaal Strafhof en erkent daar de bevoegdheid dus niet van", vertelt internationaal strafrechtadvocaat Geert-Jan Knoops. "Dat betekent dat het Strafhof geen zaak kan starten tegen de leiders van dat land."

En er is ook geen ander tribunaal dat dat kan. De enige uitzondering daarop is de VN Veiligheidsraad: die kan een strafzaak afdwingen. Dat is in het geval van Syrië al twee keer geprobeerd, maar werd steeds door China en Rusland tegengehouden.

En dat is niet het enige obstakel. De dodenlijsten bevestigen weliswaar dat honderden Syriërs om het leven zijn gekomen in de gevangenissen, maar bewijzen niet dat ze zijn vermoord. En dat is wél nodig, zegt Knoops. "Zo'n dodenlijst is een aanwijzing, maar nog niet meer dan dat. Rechters eisen bijvoorbeeld forensisch bewijs, of getuigenissen."

En zelfs dat is nog niet genoeg. "Het grote probleem in het internationaal strafrecht is dat er geen zaken kunnen worden gestart tegen staten, landen of organisaties. Alleen personen kunnen worden vervolgd", zegt Knoops.

Er moet dus altijd specifiek een persoon aansprakelijk worden gesteld. Of dat in het geval van president Bashar al-Assad zou kunnen? "Er zal hard bewijs moeten worden geleverd dat Assad hiervan wist én dat hij het had kunnen voorkomen."

Schok

Omar en zijn familie voelen vooral verslagenheid. "Het is heel lastig om na jaren van onzekerheid zwart op wit bevestigd te zien dat ze er niet meer zijn."

Ook Karam Kanho, oud-voorzitter van het Syrisch Comité, ziet families van slachtoffers worstelen. Hij heeft veel contact met nabestaanden die naar Nederland zijn gevlucht. "Sommigen zijn opgelucht dat hun zoon of neef verlost is van de pijn, anderen hadden nog de ijdele hoop dat hun familielid in leven was."