Halen alle Koloniën van Weldadigheid de werelderfgoedlijst?

"Ik ga het niet live volgen, daar heb ik het gelukkig te druk voor", lacht Hans van der Laan, oud-burgemeester van Noordenveld. "Maar ik heb contact met het gemeentebestuur, een ambtenaar houdt me op de hoogte. Ik hoor het onmiddellijk als er een besluit is."

Na een decennium lobbyen wordt er dit weekend in Bahrein een oordeel geveld over de nominatie voor de Unesco-werelderfgoedlijst van de Koloniën van Weldadigheid, zoals Frederiksoord en Veenhuizen. Het wordt nog spannend of het hele project, met onderdelen in Nederland en België, het haalt. Misschien worden alleen enkele onderdelen toegelaten.

De koloniën werden vanaf 1818 gesticht door de Maatschappij van Weldadigheid. De bedoeling was om armen uit het hele land tot goede burgers om te vormen door ze te laten werken op onontgonnen land, terwijl hun kinderen er een opleiding kregen. Ook kwamen er gestichten waar landlopers, kruimeldieven en bedelaars werden opgesloten.

Het project was niet zo succesvol als de initiatiefnemers hadden gehoopt. Armoede bleek niet uitgeroeid te kunnen worden door simpelweg luiheid te bestrijden. Bovendien waren de koloniën lang niet zo winstgevend als voorspeld. Telkens weer moest er geld worden ingepompt, omdat de bewoners niet zelf de broek konden ophouden.

Toch wordt het project gezien als omslagpunt in de armenzorg in Europa. Het was voor het eerst dat er op zo'n grote maatschappelijke schaal met armoedebestrijding werd geëxperimenteerd in een poging het lot van een onderklasse te verbeteren.

Als burgemeester van de gemeente waar de voormalige strafkolonie Veenhuizen onder valt, was Van der Laan een van de eersten die vond dat Koloniën van Weldadigheid een plekje verdienen op de Unesco-werelderfgoedlijst. Door samen op te trekken met Frederiksoord, Wilhelminaoord en Willemsoord in Drenthe, het grotendeels verdwenen Ommerschans in Overijssel en Wortel en Merksplas in België hoopte hij de erestatus te veroveren, precies 200 jaar nadat de koloniën werden opgericht.

Een invloedrijk adviesbureau van de Unesco werkte in mei tegen. Het raadde aan alleen plaatsen te nomineren waar het historisch dorpsgezicht nog grotendeels intact was, zoals Frederiksoord. Dorpen als Veenhuizen en Wortel zouden ontsierd worden door de grote gevangenissen die er later zijn gebouwd.

Van der Laan is het niet eens met die kritiek. Hoewel er nieuwe gevangenissen zijn gebouwd in het dorp, zijn de oude gevangenisgebouwen in Veenhuizen nog duidelijk te herkennen. "Het ligt er bovendien prachtig bij. Je kunt er echt nog de geschiedenis van aflezen."

Bovendien pleit Van der Laan ervoor om het hele project in zijn samenhang te beschouwen. "Het is gewoon één verhaal. Veenhuizen is een rechtstreeks gevolgd van Frederiksoord. Zonder Frederiksoord geen Veenhuizen."

Volgend jaar?

Van der Laan zou teleurgesteld zijn als juist zijn Veenhuizen buiten de boot valt. "Ik ben natuurlijk bevooroordeeld, maar het zou jammer zijn. Onverdiend. Het is daar begonnen."

Het is nog mogelijk dat er de komende dagen in Bahrein besloten wordt de nominatie een jaar aan te houden. "Ik wil er even niet aan denken dat dat de uitkomst wordt. Maar als dat gebeurt, hebben we nog een jaar uitstel om het nog eens te proberen."