Confronterend theater in de bajes: 'Elk verzetje is welkom, maar dit is uniek'

• 

  Mattijs van de Wiel

  verslaggever

Het begint wat ongemakkelijk. Het gevangenispubliek is giechelig. Een van de acteurs staat op vanaf zijn gevangenisbed. Hij zegt: "Ik ben niet van plan hier lang te blijven, ik ben onschuldig". "Ik ook", klinkt het vanuit de zaal. Er wordt gelachen.

Het stuk, de Gevangenismonologen, ging vorig jaar in première. Toen werd het gespeeld in voormalige gevangenissen, met betalend theaterpubliek. Vanaf deze week doen de makers iets spannender. Ze spelen het in vijftien echte gevangenissen, met als publiek degenen waar het stuk over gaat: gedetineerden.

'Ieder verzetje is welkom'

In de sportzaal zijn drie gevangenisbedden neergezet als decor en vier rijen stoelen voor de gedetineerden. Ze zijn er massaal op afgekomen. "Wij hebben hier een dagelijkse sleur", zegt een van hen. "Die twee uurtjes sport en die arbeid die je hier hebt, word je ook poepflauw van."

"Ieder verzetje is welkom, maar dit is iets unieks", zegt een andere gedetineerde. Het is te zien aan de gezichten. Als de zware thema's van het gevangenisleven aan bod komen, verstomt het giechelen meteen. Het gaat over het missen van de kinderen, keuzes, spijt en opzien tegen de vrijlating.

Het toneelstuk klopt, zo is het hier echt, vinden de gedetineerden. "Heel confronterend. Je geliefde helemaal alleen buiten laten staan, dat herken ik", zegt de een. "Als je na lange tijd naar buiten gaat, ben je anders", zegt een ander. "En de manier waarop ze het brachten, daardoor raakt het ons."

De mannelijke acteurs spelen de gedetineerden. Hun tekst is gebaseerd op een waargebeurd verhaal. Birgit Schuurman speelt de bewaakster. De scene waarin ze haar slecht zittende bewakersuniform uitdoet om iets anders aan te trekken maakt grote indruk. Sommige toeschouwers lijken amper te durven kijken.

'Al mijn focus op Birgit'

Een toneelstuk als dit, achter de muren, heeft gevangenisdirecteur Danielle Meijer ook niet eerder meegemaakt. "Het raakt, omdat er zo realistisch wordt vertolkt wat hier in de dagelijkse praktijk gebeurt." Is het ook de taak van de gevangenis om afleiding te bieden? "Wel afleiding met een doel, met nut", zegt ze. Bijvoorbeeld als het bijdraagt aan re-integratie. "Al helpt het maar bij een enkeling, dan is het al mooi."

De boodschap is aangekomen, zegt een gedetineerde die al 33 jaar op en af vast zit. "Dit keer wel." Een ander zegt: "Het heeft mij weer doen inzien dat criminaliteit niet altijd loont".

"Ja, het was leerzaam", zegt een jongere gevangene in trainingspak. Maar hij voegt er snel aan toe: "ik ga u eerlijk zeggen, ik had eigenlijk al mijn focus alleen op Birgit Schuurman."