Waan je even bij Trumps muur in Oscar-winnende virtual reality

• Lambert Teuwissen

  redacteur Online

"Je mag zo de deur door en dan merk je het wel", is de summiere uitleg die een Eye-medewerker geeft over de virtualreality-installatie Carne y Arena. Het ambitieuze project van de Mexicaanse regisseur Alejandro González Iñárritu is sinds gisteravond te zien in Amsterdam. Het eerste VR-project dat geselecteerd werd voor het filmfestival Cannes, is zo bijzonder dat er na een kwart eeuw een speciale Oscar voor werd afgestoft.

"We willen er niet te veel over vertellen. Eigenlijk is het het beste als je er blanco in gaat", redeneert Eye-woordvoerder Marnix van Wijk vooraf. "Het is een totaalervaring, de overtreffende trap van VR. Alles is tot in de kleinste details nagebootst en het gaat erom wat dat met jou doet."

Zonder spoilers te willen geven, kan gezegd worden dat Iñárritu de verhalen vertelt van illegale immigranten op de grens tussen Mexico en de VS, de plek waar Trump zijn muur wil hebben. Bezoekers worden ondergedompeld in de confrontatie tussen een groep vluchtelingen en een grenspatrouille.

Deelnemers krijgen individueel de kans rond te dwalen in een woestijnlandschap. "Be curious", is het advies dat ze meekrijgen. De VR-bril, rugzak vol apparatuur en de navelstreng waarmee je vastzit aan de apparatuur ben je snel vergeten. Je bent je meer bewust van het grove zand tussen je tenen, omdat je je schoenen hebt moeten afgeven. Het geeft een dubbel effect: je bent letterlijk geaard in de ervaring - en voelt je kwetsbaarder op je blote voeten.

Voor de rollen deed Iñárritu een beroep op mensen die de reis zelf hadden afgelegd: een bakker die Honduras verliet om zijn gezin te kunnen onderhouden, een tiener die het geweld in El Salvador wilde ontvluchten, zelfs een Amerikaanse grenswacht. Semi-autobiografisch noemt Iñárritu het resultaat; soms hebben spelers weer de kleren aan waarmee ze de reis maakten.

"Ik wilde dat hun verhalen geen statistiek zouden blijven voor de rest van ons", legt Iñárritu uit in een begeleidende tekst. "Ik wilde dat anderen de verhalen konden zien, voelen, horen en beleven. Hun levensverhalen bleven door mijn hoofd spoken."

De bezoeker kan inderdaad heel dicht bij mensen komen die anders grotendeels buiten beeld blijven. Zodra je bent gewend aan de voyeuristische ervaring dwaal je vrijelijk tussen de groep rond. Soms vergeet je dat je ogen je bedriegen: onwillekeurig stap je aan de kant als een virtueel lichaam op je af komt.

Het nieuwe medium betekende voor Iñárritu dat hij zijn beroep opnieuw moest uitvinden. "Het is het einde van de dictatuur van het filmkader", stelde hij in een recent interview met de LA Times. "Ik kan je proberen te manipuleren, maar ik heb geen controle, zoals in de bioscoop."

Na de primeur in Cannes was het prestigieuze project al te zien in Los Angeles, Mexico-Stad en Milaan. Na nu tien weken Amsterdam, volgt Rotterdam in de herfst. "Er is negen maanden erg veel lobbyen aan voorafgegaan. Flink onderhandelen, contracten heen en weer gemaild. Maar het is gelukt", zegt Van Wijk trots.

"Begin april was Iñárritu onaangekondigd in Amsterdam. We waren totaal verrast dat hij op de stoep stond, maar hebben hem met open armen ontvangen", lacht Van Wijk. "Ik denk dat dat het doorslaggevende moment is geweest."

Wat geholpen zal hebben is dat Eye de komende tijd structureel aandacht schenkt aan de ontwikkelingen in virtual reality. Begin dit jaar was er al een installatie van Paul Auster te zien, later staat onder meer Marina Abramovic op het programma.

"Sinds een aantal jaar wagen filmmakers en beeldend kunstenaars zich aan het medium, waardoor het op een andere manier wordt ingevuld. Als museum voor de kunst van het bewegend beeld, willen we dat een platform bieden", zegt Van Wijk.

Voor Iñárritu zijn al die visuele trucjes, de moderne techniek en het uitgebreide decor uiteindelijk ondergeschikt aan het verhaal van zijn hoofdpersonen. En de politieke boodschap, in deze tijden van Trump. "We hadden opnames op de dag na zijn overwinning. Niemand beledigde de president, ze zeiden alleen: jammer dat hij denkt dat we slechte mensen zijn."

"Als ik een documentaire had gemaakt, zou iedereen de schouders hebben opgehaald. Realiteit laat ons koud. Soms moet je een virtuele werkelijkheid scheppen zodat mensen over de werkelijkheid praten."