Voor de koning is zijn familie nooit ver weg

• Piet van Asseldonk

  redacteur Koninklijk Huis

Staatshoofd Willem-Alexander heeft bij de vervulling van zijn ambt volop te maken met zijn familie. Die is nooit ver weg, vormt vaak onderdeel van de 'show'. Bij alle andere bekleders van hoge staatsambten is zoiets ondenkbaar. Het is het gevolg van de erfelijke monarchie zoals wij die kennen. Daardoor is het logisch dat de koning op Koningsdag in de straten van Groningen, behalve door vrouw en kinderen, ook vergezeld werd door zijn broer, schoonzus, neven en (aangetrouwde) nichten.

Het koningschap in ons land is via grondwettelijke verankering al ruim twee eeuwen toevertrouwd aan de Oranje-familie. Die levert ambtsopvolgers en reikt het staatshoofd bij representatieve taken de helpende hand. De koning moet het mede van zijn familie hebben en omgekeerd pikken sommige Oranjes af en toe een koninklijk graantje mee.

Misstappen van zich dicht bij de troon ophoudende Oranjes kunnen de koning echter in ernstige verlegenheid brengen en afbreuk doen aan zijn functioneren. Recent nog was er rumoer rond 'pandjesprins' Bernhard, een neef van de koning, die over de tong ging vanwege zijn woningbezit in Amsterdam. Een andere neef, prins Carlos, kwam in het nieuws omdat zijn buitenechtelijke zoon, Hugo Klynstra, na rechterlijke ingreep begin dit jaar de naam en prinsentitel van zijn vader kreeg.

De eigengereide Laurent

In andere monarchieën is het van hetzelfde laken een pak. Het klassieke voorbeeld: de scheiding van prins Charles en prinses Diana deed de Britse monarchie indertijd op haar grondvesten schudden. Meer recent: het eigengereide gedrag van de broer van de Belgische koning Filip, prins Laurent, leidde tot een korting op zijn rijksuitkering. En in Spanje was er onlangs volop publiciteit over een "familieruzie" tussen koningin Letizia en haar schoonmoeder koningin Sofia.

Toch blijken monarchieën, zo leert de geschiedenis, normaliter bestand tegen dit soort familieschandalen en -schandaaltjes. Ze lijken op de koop toe genomen te worden. Doordat het publiek belangrijke momenten van koninklijke families, zoals geboorten, verjaardagen, partnerkeuzes, huwelijken en begrafenissen, via de media van generatie op generatie kan meebeleven, voelt zo'n familie gaandeweg een beetje eigen.

Mensen accepteren per saldo kennelijk dat ook een koninklijke familie zo zijn geheimen, onhebbelijkheden, rivaliteiten en problemen kent. Afhankelijk van de aard en relevantie ervan worden die niettemin breed uitgemeten in de media. Daarvoor blijkt een 'markt'. Maar tot blijvende aantasting van de monarchie leidt het in Nederland niet, blijkens de laatste Koningsdag-enquête van Ipsos in opdracht van de NOS.

30 prinsen en prinsessen

Om te voorkomen dat de koning door 'gedoe' rond verre familieleden averij oploopt én om te voorkomen dat de voor de koning en zijn familie verantwoordelijke ministers voor elk wissewasje naar het parlement moeten, kennen wij in ons land sinds 2002 de scheiding tussen het kleine Koninklijk Huis (nu tien personen) en de grote koninklijke familie. Hoe dat zit, lees je hier.

Die scheiding werd nodig geacht vanwege de snelle groei van de Oranje-familie in de voorbije decennia. Ons land heeft op het moment meer dan dertig prinsen en prinsessen. Tot het Koninklijk Huis behoren alleen "zij die tot in de 2e graad familie van de koning en erfopvolgers zijn" alsmede hun echtgenoten, weduwen en weduwnaars". Voor prinses Margriet en Pieter van Vollenhoven geldt een uitzondering.

Uitgangspunt is dat de ministeriële verantwoordelijkheid voor leden van de Oranje-familie klein is naarmate ze verder verwijderd zijn van de troon en juist groot waar "de voortgang van de monarchie" in het geding komt. Dat is de politieke kant. Publicitair ligt dat natuurlijk anders. Alle familieleden van Willem-Alexander kunnen, gunstig voor de koning of niet, dag in dag uit op publieke belangstelling rekenen. Ook als het geen Koningsdag is.

Wil je nog een keer de hoogtepunten van het bezoek aan Groningen zien?