'Waarschuwingsetiket voor kanker op koffie gaat mijn verstand te boven'

• Etienne Verschuren

  redacteur Online

Het was even schrikken voor de verstokte koffiedrinker toen bekend werd dat een Amerikaanse rechter heeft bepaald dat koffiebedrijven waarschuwingsetiketten voor kanker op hun koffieverpakkingen moeten plakken. Volgens de rechter slaagden koffiebedrijven er niet in aan te tonen dat de chemische stoffen die vrijkomen bij het brandproces van koffie onschadelijk zijn. Maar koffie was toch juist gezond?

Vorig jaar bleek uit een grootschalig onderzoek nog dat het drinken van drie kopjes koffie per dag de kans op een langer leven vergroot. En twee jaar geleden haalde het Internationaal Agentschap voor Kankeronderzoek koffie van de lijst met kankerverwekkende stoffen. Hoe zit dat?

De chemische stof waar het allemaal om draait heet acrylamide. "We weten dat acrylamide ontstaat tijdens het roosteren van koffie bij hoge temperaturen, maar wat de precieze effecten daarvan zijn op de mens is onbekend", zegt Wieke van der Vossen, expert voedselveiligheid bij het Voedingscentrum. "Wel is bekend dat het drinken van koffie bepaalde positieve effecten heeft op het voorkomen van hart- en vaatziekten, beroertes en diabetes."

Een paar koppen koffie per dag zijn volgens Van der Vossen geen probleem. "Wel adviseren we af te wisselen met thee en water. Veel koffie is met het oog op de hoeveelheid cafeïne ongezond: dat kan voor rusteloosheid, angstgevoelens en slaapproblemen zorgen."

"Als je kijkt naar het onderzoek dat tot nu toe is gedaan, zien we met name juist de positieve effecten van koffie op verschillende vormen van kanker, zoals baarmoeder- en leverkanker", zegt Ellen Kampman, hoogleraar voeding en kanker aan de Wageningen Universiteit. "Ik was verrast door de plompverloren uitspraak van de Amerikaanse rechter, terwijl er wetenschappelijk gezien geen aanwijzingen voor zijn."

Het is volgens Kampman ook niet te zeggen bij hoeveel koppen koffie de gezondheidsgrens ligt. "Ook uit grote studies die onlangs zijn gedaan blijkt niet dat de in koffie aanwezige hoeveelheid acrylamide het risico op kanker verhoogt. Je kunt die schadelijke stoffen meten, maar uit die studies blijkt niet dat er sprake is van een negatief effect voor mensen."

Koffie is niet de enige bron waar acrylamide in zit: de stof ontstaat ook bij het bakken en frituren van zetmeelrijke producten als friet en aardappelen. "De kritiek op acrylamide is zeker niet nieuw", zegt Kampman. "Onlangs lagen pepernoten en ontbijtkoek onder vuur vanwege de concentratie acrylamide."

Geen wettelijke norm

De Europese Commissie wil dat fabrikanten de hoeveelheid acrylamide in voedsel zoveel mogelijk terugdringen. De NVWA laat weten dat er desondanks geen harde wettelijke normen zijn voor de hoeveelheid acrylamide per product. Wel zijn er grenswaarden waar fabrikanten zich aan moeten houden. De NVWA ziet erop toe dat dat gebeurt.

In 2017 bleek uit steekproefsgewijs onderzoek van de NVWA dat geen van de onderzochte koffieproducenten de grenswaarden acrylamide had overschreden.

De Amerikaanse rechter heeft fabrikanten tot de etiketten gedwongen, hoewel medische experts zich niet uitlieten over een mogelijk oorzakelijk verband. Volgens Kampman is het besluit van de Amerikaanse rechter onzinnig. "Als je iets met zekerheid wil zeggen, moet je alle onderzoeken samen nemen. Dat heeft de rechter in de VS duidelijk niet gedaan. Hij heeft zich naar mijn mening vooral gebaseerd op studies met dieren, maar die conclusies kun je niet zomaar op mensen projecteren."

Ze is dan ook niet voor een soortgelijke maatregel in Nederland. "Het plakken van waarschuwingsetiketten voor kanker op koffieverpakkingen gaat mijn verstand te boven. Etiketten plakken op alcoholverpakkingen zou zinniger zijn."