Een kijkje in een jeugdgevangenis: 'Het ging al mis toen ik 13 was'

Het afgelopen jaar werd Nederland opgeschrikt door drie moorden die kort na elkaar werden gepleegd. Een opvallend kenmerk van de daders en verdachte: ze waren minderjarig.

In de zaak van de misbruikte en vermoorde Romy (14) uit Hoevelaken kreeg de 14-jarige dader de maximale straf van een jaar cel en jeugd-tbs. Deze week kreeg een 14-jarige jongen uit Katlijk dezelfde straf voor het vermoorden van zijn ouders. En ook de jongen die wordt verdacht van de moord op de 14-jarige Savannah uit Bunschoten is minderjarig.

De straffen leidden tot verontwaardigde reacties op sociale media. Veel mensen vroegen zich af of een jaar cel voor een dergelijk vergrijp niet te kort is. Maar waar komen deze jonge plegers van ernstige delicten eigenlijk terecht? En hoe worden zij begeleid bij hun terugkeer naar de samenleving?

Het Jeugdjournaal liep een dag mee in de justitiële jeugdinrichting in Lelystad:

Ryan (16) en Jay (18) - niet hun echte namen - zitten in de jeugdinrichting in Lelystad, een van de zeven in Nederland. Ze gaan er naar school, naar de kapper, krijgen kookles en leren sociale en praktische vaardigheden.

Ryan zit al ruim 2 jaar vast. Hij is veroordeeld voor bedreiging, mishandeling en diefstal. "Het begon al toen ik 13 jaar was, met het stelen van snoep." Later ging het om grotere sommen geld. "Als ik het niet krijg, moet ik het maar pakken, dacht ik."

Ook Jay ging al op jonge leeftijd in de fout. Hij zit nu tien maanden vast. "Mijn eerste zaak was op 13-jarige leeftijd. Naarmate ik ouder werd, werden de vergrijpen heftiger. Ik heb soms ook geweld gebruikt."

Negen uur per dag worden ze in hun kamer opgesloten, waarvan een uur overdag. Buiten schooltijd zitten ze achter de Playstation of spelen ze tafeltennis. Soms mogen ze hun raps oefenen in een opnamestudio.

In alle inrichtingen in Nederland samen verblijven momenteel zo'n 500 jongeren. De jongens en meisjes worden gescheiden, net als de groepen jongeren die kort en lang vastzitten. De gedetineerden zijn voor het overgrote deel jongens.

"Het gaat om kinderen die een ernstig delict hebben gepleegd of een minder ernstig delict, zoals een inbraak, herhaaldelijk hebben gepleegd", zegt Marieke Claes, hoofd behandeling bij de justitiële jeugdinrichting Lelystad. "Veel Nederlanders zien criminelen alleen als criminelen. Wij willen ze de kans geven te laten zien dat ze het ook goed kunnen doen."

In Nederland geldt voor jongeren tussen de 12 en 15 jaar een maximale celstraf van een jaar. Voor 16- en 17-jarigen is dat maximaal twee jaar. Het aantal minderjarigen dat wordt opgesloten is de afgelopen tien jaar gehalveerd.

Jeugddetentie geldt voor kinderen van 12 tot 18 jaar. Door de invoering van het adolescentenstrafrecht in 2014, kan het jeugdstrafrecht echter worden toegepast op jongeren tot 23 jaar. Rechters hebben zo meer mogelijkheden om bij het straffen van jeugdigen met hun ontwikkelingsniveau rekening te houden.

PIJ-maatregel

Een groot deel van de jongeren heeft psychische problemen en wordt naast celstraf ook jeugd-tbs opgelegd. Van de daders in moord- en doodslagzaken kreeg ruim twee derde jeugddetentie met deze PIJ-maatregel, kort voor Plaatsing in een Inrichting voor Jeugdigen.

De maatregel duurt minimaal drie en maximaal zeven jaar en is bedoeld om door middel van intensieve behandeling en begeleiding recidive te voorkomen. Als de maatregel wordt opgelegd, begint de behandeling - in tegenstelling tot tbs bij volwassenen - direct.

Ook in de jeugdinrichting in Lelystad zitten veel jongeren met een verhaal. "Het zijn daders, want ze hebben dingen gedaan die echt niet door de beugel kunnen. Tegelijkertijd zijn het vaak zelf ook slachtoffers", zegt Liza Mink, groepsleidster in de inrichting.

"De een vindt het lastig om zijn gevoelens te uiten, de ander heeft juist moeite zijn emoties onder controle te krijgen en wordt snel boos. Wij kijken wat iemand nodig heeft om straks weer naar buiten te kunnen."

De PIJ-maatregel wordt na twee jaar geëvalueerd en kan worden omgezet in tbs voor volwassenen als de rechter dat nodig acht. Dit betekent dat daders in theorie de rest van hun leven onder behandeling kunnen staan.

Jay hoopt zo snel mogelijk terug te keren in de maatschappij. "Je bent geïsoleerd van de samenleving. Je kunt niet doen waar je zin in hebt: er wórdt voor jou bepaald, 24 uur per dag."

Hij is niet van plan weer de fout in te gaan. "Het allermeeste mis ik gewoon mijn moeder en mijn zusje. Iedere crimineel loopt een keer tegen de lamp. En dan ben je lang van huis. Het is het echt niet waard."