'Rutte kan niet zomaar aanbellen bij de AIVD en alle staatsgeheimen inzien'

• Annebelle de Bruijn

  redacteur Online

Even het Witte Huis binnenlopen en een veiligheidsbriefing doorlezen is er voor Jared Kushner, schoonzoon en topadviseur van president Trump, niet meer bij. Hij is volgens bronnen zijn security clearance kwijt. Ook Nederland werkt met veiligheidsmachtigingen voor staatsgeheimen. En meer mensen hebben die toegang dan het woord 'staatsgeheim' doet vermoeden.

"Staatsgeheimen roepen misschien beelden op van duistere parkeergarages, mannen in lange jassen en beveiligde aluminiumkoffertjes, maar de werkelijkheid is een stuk saaier", zegt universitair docent Eleni Braat. Medewerkers van de AIVD of MIVD, maar ook specifieke werknemers van ministeries, kunnen informatie classificeren als confidentieel, geheim of zeer geheim.

Praktisch alles 'confidentieel'

Braat werkte een aantal jaar als historicus voor de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) en kreeg zo veel voorheen geheime documenten onder ogen. "Vooral het stempel 'confidentieel' is heel licht en wordt al snel toegepast. Praktisch alles wat AIVD-medewerkers schrijven, valt er onder", legt ze uit.

En zo kan ook informatie die op het eerste gezicht onschuldig lijkt, het oormerk staatsgeheim krijgen. Het seksleven van wijlen Pim Fortuyn? Staatsgeheim. Het doen en laten van een Afghaanse asielzoeker voordat ze naar Nederland kwam? Ook een staatsgeheim.

AIVD'ers doen in zogenoemde ambtsberichten verslag van hun bevindingen en sturen die per telex rond aan Nederlandse ministeries en bedrijven. Die mensen moeten wel onderworpen zijn aan een veiligheidsonderzoek, vertelt universitair docent Inlichtingen- en veiligheidsgeschiedenis aan de universiteit Leiden Constant Hijzen. Hij schat dat enkele duizenden tot tienduizenden mensen toegang hebben tot staatsgeheimen.

"Hoe hoger het niveau van geheimhouding, des te strenger het veiligheidsonderzoek", vervolgt Hijzen. Maar dat betekent niet dat iemand die het meest strenge veiligheidsonderzoek heeft doorlopen, zomaar alle zeer vertrouwelijke informatie onder ogen krijgt.

"De AIVD en MIVD werken met het need-to-know-principe." Een werknemer mag daardoor alleen maar kennisnemen van staatsgeheime informatie als dat nodig is om zijn werk te kunnen doen. Een beveiligingsprincipe dat Nederland heeft overgenomen van de Britten. Hijzen: "Mark Rutte kan, als daar geen dwingende redenen voor zijn, niet zomaar aanbellen bij de AIVD en zeggen dat hij alle telefoontaps wil beluisteren."