Braziliaanse krant stopt met Facebook (en hoopt op navolging)

• Marc Bessems en Nando Kasteleijn

De laatste vier jaren waren zeer turbulent in Brazilië. Het land was getuige van een diepe economische crisis die via een slepend corruptieschandaal leidde tot de afzetting van president Dilma Rousseff. Die onrust, zo vreest de grootste krant van het land, zorgt nu voor een nieuw gevaar: nepnieuws.

Want Brazilië is sterk verdeeld geraakt tussen verschillende strijdvaardige groepen die niet openstaan voor dialoog. "We schatten dat ongeveer 14 miljoen Brazilianen extreem gepolariseerde denkbeelden hebben", zegt nepnieuws-onderzoeker Pablo Ortellado van de Universiteit van São Paulo. Wat daarbij helemaal niet helpt, is dat Facebook begin dit jaar een verandering doorvoerde waardoor berichten van vrienden prioriteit krijgen boven die van bedrijven en nieuwsorganisaties.

Die verandering deed de krant Folha de São Paulo besluiten om maar helemaal te stoppen met het publiceren op Facebook. Want, zo zegt hoofdredacteur Sérgio D'Avila tijdens een gesprek op de redactie van zijn krant: "Hiermee doet Facebook de professionele journalistiek in de ban. Onbedoeld krijgt nepnieuws nu een voorkeursbehandeling."

D'Avila voorspelt een toename van nepnieuws in Brazilië. "Wat denk je dat meer indruk maakt op de gemiddelde Facebookgebruiker? Nepnieuws, met een sensationele kop, of serieus nieuws van een professionele journalistieke organisatie?"

De worsteling van 'Folha' staat niet op zichzelf. De afgelopen jaren heeft Facebook geprobeerd om een belangrijke plek te worden voor nieuws. Een veelbesproken stap in die strategie is de introductie van Instant Articles, in 2015. Het platform wilde dat media, zoals The New York Times, maar ook bijvoorbeeld De Telegraaf en de NOS in Nederland, óp Facebook zouden gaan publiceren in plaats van náár verhalen op hun eigen site te linken. Dit creëerde een zogeheten walled garden: je hoefde niet meer van Facebook af om te lezen wat media schreven.

Maar nu, drie jaar later, hebben steeds meer media besloten om weer te stoppen met Instant Articles. De functie levert te weinig op en daarnaast is de relatie met Facebook stukken stroever geworden. Het succes van nieuws op het sociale netwerk heeft zich tegen het bedrijf gekeerd, mede door de problemen rondom nepnieuws.

Er is daarnaast vrees dat minder nieuws op Facebook leidt tot meer nepnieuws. Daarbij wordt gewezen op zes testlanden, waar het echte nieuws wordt gescheiden van nieuwtjes van vrienden en familie. The New York Times constateerde al eerder dat dat zorgt voor een toename van nepnieuws. Facebook zei eerder geen plannen te hebben om de gescheiden tijdlijn verder uit te rollen.

Of er nu wel of niet meer nepnieuws komt door de veranderingen: iedereen is wakkergeschud en op zijn hoede. In Brazilië zijn in oktober van dit jaar presidentsverkiezingen. Een maand later zijn in de VS verkiezingen voor het Congres. De inlichtingendiensten in de VS waarschuwden eerder deze week dat Russische 'trollen' dan opnieuw zullen proberen om onrust te stoken.

Ware ziekte

In Brazilië is nepnieuws volgens onderzoeker Pablo Ortellado niet eens het echte probleem, maar een symptoom. "De ware ziekte is de politieke polarisatie. 90 procent van wat deze mensen op Facebook aanklikken of delen komt overeen met hun eigen denkbeelden."

Ortellado ziet het protest van de krant Folha als een politieke geste, een boodschap. Het zal in de praktijk geen relevante verandering betekenen, denkt hij.

"Er zijn belangrijke aanwijzingen dat Facebook niet eens de belangrijkste verspreider is van nepnieuws in Brazilië. Het lijkt erop dat WhatsApp veel belangrijker is. Mensen sturen elkaar via die gesloten netwerken fake news, en omdat het privénetwerken zijn hebben we er geen zicht op en kunnen we er niets tegen doen."

Hoofdredacteur Sérgio D'Avila van Folha geeft meteen toe dat de beslissing van zijn krant om te stoppen met Facebook slechts deels een symbolische daad is. Eentje die niet alleen met nepnieuws te maken heeft.

"Er zijn ook commerciële redenen. Wij verdienen niets aan de content die we leveren aan Facebook. Dat platform krijgt dankzij artikelen van professionele nieuwsorganisaties zoals Folha extra reclame-inkomsten. Maar daar zien wij niets van terug", zegt de hoofdredacteur. "We hopen hiermee anderen te overtuigen hetzelfde te doen als wij: stoppen met Facebook. Het zou onze zaak sterker maken."

Aandacht

De keuze van de krant leidde tot veel media-aandacht. Afgelopen week was er een media-conferentie waar ook twee topmensen van Facebook bij waren. Campbell Brown, verantwoordelijk voor het contact met nieuwsorganisaties bij Facebook, zei toen er niet van op te kijken dat Folha was gestopt met het platform. Want de krant maakte volgens Brown al niet zo heel veel gebruik van het medium.

"Als een organisatie het gevoel heeft dat op Facebook aanwezig zijn niet goed is voor je bedrijf, dan moet je niet op Facebook aanwezig zijn", zei Brown. "Laat dat duidelijk zijn."