Wat was de theorie achter de 'geheime' campagne van Van der Laan?

De 'grijze campagne' tegen radicalisering die burgemeester Van der Laan van Amsterdam volgens Elsevier in het geheim voorbereidde, bestond uit een reeks vlogs die jongeren moesten afhouden van extreme gedachten. Een acteur probeerde kijkers die dreigden te ontsporen, in 25 internetfilmpjes van anderhalve minuut op andere gedachten brengen. Hoe zou dat eruit hebben gezien?

"De acteur, een jonge Marokkaanse Amsterdammer, zou in de filmpjes te maken hebben met moeilijke dingen. Hij zou boos zijn op bijvoorbeeld zijn vader en de wereld", zegt Parool-journalist Marcel Wiegman. Hij volgt het Amsterdamse anti-radicaliseringsdossier al jaren.

Niet zwart/wit, maar grijs

"In zijn zoektocht zou de hoofdpersoon erachter komen dat het leven niet zo simpel in elkaar zit, hoe hij zijn woede kan beheersen en het niet moet zoeken in radicale acties", zegt Wiegman. De term 'grijze campagne' komt voort uit de gedachte het zwart/witte wereldbeeld van beïnvloedbare jongeren te veranderen.

Ambtenaren van de gemeente vonden Said, een acteur die bereid was de 'Marokkaanse jongere' te spelen. Volgens Wiegman werden de opnames gemaakt met een mobiele telefoon, want het moest er amateuristisch uitzien. De hoofdpersoon sprak in straattaal.

Het moest een geheim blijven dat de vlogs eigenlijk van de hand van de gemeente waren. Wiegman: "Het gaat om jongeren die niet luisteren naar autoriteiten of hun vader. Maar met deze hoofdpersoon zouden ze zich identificeren." De enige manier om door te dringen tot de hoofden van deze jongens, is door ze te laten denken dat ze worden toegesproken door iemand die is zoals zij, was het idee.

Dat de kijker in feite in de maling genomen zou worden, is niet verboden. "Iedereen kan alles op internet zetten, alleen de burgemeester moet een politieke overweging maken of hij aan zoiets wil meewerken", zegt Wiegman. "Het kan uitkomen en dan moet hij verantwoording afleggen."

Radicalisering los van religie

De grondlegger van de campagne is de Ierse anti-radicaliseringsdeskundige David Kenning. Volgens hem speelt religie maar een minimale rol in de stap naar radicalisme en extremistisch geweld.

Radicalisering vindt volgens de Ier vooral plaats bij kwetsbare en beïnvloedbare jongeren. "We moeten ons richten op een model dat weinig van doen heeft met religie als geloofssysteem, maar alles met identiteit en het omgaan met krachtige, maar instabiele emoties", schreef hij vorig jaar in een ingezonden stuk in de Volkskrant.

Kenning adviseert de gemeente Amsterdam sinds 2015. Het is bekend dat hij in andere landen vergelijkbare campagnes heeft gestart, maar door het geheime aspect van die projecten is het moeilijk om daarvan concrete voorbeelden te vinden.

Ook in de vlogs zou religie aanvankelijk niet voorkomen. Van der Laan zou opdracht hebben gegeven woorden als 'jihad' te mijden. Wiegman: "Als je in discussie gaat met dit soort jongeren over religie, dan verlies je altijd. En als je de discussie al wint, trekken ze zich er vervolgens toch niks van aan."

Een paar maanden geleden besloot de burgemeester dat religie tóch een rol moest spelen in de filmpjes. "Hij was toen al ernstig ziek, misschien dat andere mensen hem dat hebben ingefluisterd. Ik denk dat hij er niet heel scherp meer bovenop zat."

Wat kwam er van de vlogs terecht?

Acteur Said maakte samen met Amsterdamse ambtenaren in het geheim een aantal pilots, waarover de burgemeester niet tevreden was. Wiegman: "Naast zijn nieuwe standpunt over de rol van religie, vond Van der Laan toch dat de afzender van de vlogs bekend moest worden."

Er zouden nieuwe pilots gemaakt worden, maar de productie liep vertraging op. Een paar maanden geleden werd de campagne helemaal stilgelegd. Niets van het gemaakte materiaal is ooit op het internet verschenen. Volgens Elsevier Weekblad declareerde acteur Said ruim 140.000 euro voor de producties.