KGB, maffia en angst bij de Sovjets: wat opvalt in de JFK-files

De geschiedenisboeken over de moord op John F. Kennedy hoeven voorlopig nog niet te worden herschreven. In de 2800 documenten die vannacht zijn vrijgegeven over de zaak, zijn vooralsnog geen schokkende onthullingen gevonden.

Dat neemt niet weg dat er bijzondere details worden vermeld in de metersdikke dossiers. Een overzicht van de meest opvallende vondsten tot nu toe door Amerikaanse media:

Vrees voor raketaanval

De leiders in Moskou vreesden dat de moord op de president het gevolg was van een samenzwering. Dat ontdekte de FBI met behulp van bronnen bij de KGB, de geheime dienst van de Sovjets.

Schutter Lee Harvey Oswald werd door het Sovjet-regime gezien als een "neurotische maniak, die ontrouw was aan zijn land". Het regime vreesde voor de gevolgen van Kennedy's dood. "Een onverantwoorde generaal zou raketten kunnen lanceren naar de Sovjet-Unie", staat in een dossier.

KGB-kolonel Boris Ivanov riep naar verluidt alle spionnen op de onderste steen boven te krijgen. De dienst vermoedde dat Kennedy's opvolger, Lyndon B. Johnson, verantwoordelijk was voor de moord. Of dat er een mogelijk een coup gepland was vanuit rechtse hoek.

Ook saillant: uit een verklaring van toenmalig FBI-chef J. Edgar Hoover blijkt dat het FBI-kantoor in Dallas een doodsbedreiging ontving aan het adres van Lee Harvey Oswald. Dat gebeurde op de avond voordat hij werd doodgeschoten door nachtclubeigenaar Jack Ruby.

Volgens een document waarin Hoover wordt opgevoerd, belde een man de FBI en zou hij met kalme stem hebben verklaard dat hij lid was van een comité om Oswald te vermoorden. Daarop zou de FBI de politie in Dallas hebben gebeld om door te geven dat de beveiliging van Kennedy's moordenaar adequaat diende te zijn. Die verzekering kwam er, maar achteraf bleek het dus niet goed genoeg, merkte Hoover op.

Oswald werd bij het hoofdkantoor van de politie neergeschoten door Ruby en dat was live op televisie te zien.

In het ziekenhuis waar hij naartoe werd gebracht was een FBI-agent aanwezig in de hoop dat Oswald een bekentenis zou afleggen, maar die gaf geen verklaring voor de moord op Kennedy.

'Geen grote verrassing'

De Amerikaanse autoriteiten hebben altijd volgehouden dat de 24-jarige schutter alleen handelde. De pas geopenbaarde documenten brengen daar volgens VS-deskundige Victor Vlam geen verandering in. "Je ziet dat er niets op duidt dat de officiële lezing onjuist is", zegt hij in het NOS Radio 1 Journaal. "En dat is geen grote verrassing."

Er zijn talloze complottheorieën over de moord op de president. Dat zag FBI-baas Hoover al aankomen. Op 24 november 1963, twee dagen na de aanslag, schreef hij bezorgd te zijn of "we het publiek kunnen overtuigen dat Oswald de echte dader is".

"Hij wilde gelijk bewijs naar buiten brengen", zegt VS-kenner Vlam. De memo's geven volgens hem een interessant beeld van de hectische communicatie tijdens de politieke crisis.

Wraak voor Vietnam

Een andere opvallende verklaring is van Richard Helms, die directeur van de CIA was onder de presidenten Lyndon B. Johnson en Richard Nixon. Volgens Helms heeft Johnson herhaaldelijk gezegd dat de moord op Kennedy wraak was voor de moord op de Zuid-Vietnamese president Diem. Die werd op 2 november 1963 gedood, enkele weken voor Kennedy.

Ook zijn er documenten vrijgegeven over pogingen van de CIA om maffialeden te rekruteren om de Cubaanse leider Fidel Castro te laten vermoorden. Daarnaast gingen er geruchten dat de moordenaar van Oswald, Ruby, connecties zou hebben met de onderwereld van Chicago. FBI-baas Hoover schreef dat daar geen bewijs voor is gevonden.

Moordeenheid

Verder zou de 24-jarige Oswald twee maanden voor de aanslag bij de Russische ambassade in Mexico-stad zijn geweest. Dat staat in een memo over een onderschept telefoongesprek. De aanslagpleger sprak met de consul, Valeri Vladimirovitsj Kostikov. Volgens de CIA was dat een KGB-officier die lid was van een speciale sabotage- en moordeenheid.

Een paar dagen later belde Oswald de ambassade op en identificeerde zichzelf in gebrekkig Russisch. Hij vroeg of er "nieuws was aangaande het telegram voor Washington".

Dit is een van de documenten die ongetwijfeld de discussie over een samenzwering weer doen oplaaien.