Nobelprijswinnaar wil de kernwapens de wereld uit, maar hoe dan?

• Lambert Teuwissen

  redacteur Online

Er was een tijd dat het Komitee Kruisraketten Nee een half miljoen Nederlanders op de been kreeg voor de grootste demonstratie die ooit in ons land is gehouden. Demonstranten droegen borden mee met 'We blijven ons verzetten tegen atoomraketten' en 'Help kernwapens de wereld uit'. 35 jaar later mag anti-kernwapenorganisatie ICAN dan de Nobelprijs voor de Vrede hebben gewonnen, massaprotest tegen kernwapens is er niet meer.

Toch zijn er wel dingen die burgers kunnen doen, zegt Jan Gruiters, directeur van vredesbeweging Pax, de Nederlandse tak van ICAN. "Stuur een tweet, benader je politieke partij, spreek je uit, laat van je horen. Want die kernwapens die hier in Volkel liggen, kunnen gewoon worden teruggestuurd naar de VS." Op vliegbasis Volkel liggen al tientallen jaren ongeveer twintig Amerikaanse kernbommen.

Een handtekeningenactie van Pax boekte vorig jaar concreet resultaat: doordat het burgerinitiatief 65.000 steunbetuigingen kreeg, kwam het onderwerp op de agenda van de Tweede Kamer te staan. Het kabinet kreeg toen van de Kamer de opdracht mee te denken over een nieuw VN-verdrag tegen kernwapens.

Hoewel coalitiepartij VVD bezwaren had en de VS druk uitoefende, werd Nederland zo het enige NAVO-land dat niet tegen onderhandelingen over een nieuw verdrag stemde en meedeed aan de onderhandelingen over de tekst. Nederland wees uiteindelijk de tekst van het Verdrag Verbod Kernwapens af. 53 andere landen hebben het verdrag inmiddels wel getekend.

Gruiters hoopt dat minstens 50 landen het verdrag daarna ook nog ratificeren. "Want dan zijn kernwapens illegaal." En dat is nodig, vindt hij. "Iedereen die het nieuws volgt, ziet het gevaar: de ruzie tussen Noord-Korea en VS en dus ook de dreiging met kernwapens. Dat betekent een dreiging met grootschalige vernietiging."

Landen die het verbod ratificeren, beloven zelf geen kernwapens te ontwikkelen en ook niet mee te werken aan bijvoorbeeld het transport of de financiering ervan. Nederland moest wel weigeren, redeneerde het kabinet, vanwege NAVO-verplichtingen: het verdrag zou ook de kernbommen op Volkel illegaal maken.

De VS wees het verdrag onder president Obama al van de hand. Het zou gevaarlijk zijn om unilateraal kernwapens af te schaffen. Ook Australië pleitte vurig voor behoud van de Amerikaanse kernparaplu. De tijd zou niet rijp zijn voor dergelijke goedbedoelde initiatieven, nu Noord-Korea kernwapens ontwikkelt en er wapengekletter klinkt uit Rusland.

Dat geen van de grote kernmachten het verdrag steunt, deert Pax niet. De organisatie hoopt op een gestage mentaliteitsverandering, precies zoals met landmijnen en clusterbommen gebeurde toen er eenmaal verdragen tegen bestonden.

"Natuurlijk zijn de kernwapens daarmee niet onmiddellijk de wereld uit, maar zo'n verdrag en deze Vredesprijs zorgen wel voor meer druk", zegt Gruiters. "Kernwapens moeten worden gestigmatiseerd, zodat niemand er meer mee geassocieerd wil worden."