Goed ingespeeld duo Mark en Willem-Alexander geeft landsbestuur vastigheid

• Piet van Asseldonk

  redacteur Koninklijk Huis

Bestuurlijk Den Haag weet het: kabinetten komen en gaan, maar de koning blijft. Het kabinet Rutte II, is met een zittingsduur van zo'n vijf jaar het langstzittende Nederlandse kabinet ooit. Het was er al, zij het nog geen half jaar, toen Willem-Alexander in april 2013 zijn moeder als staatshoofd opvolgde.

Alles wijst erop dat de koning, ook na de aanstaande kabinetswisseling, weer verder kan met Mark Rutte als minister-president. Zo zorgt de tandem Willem-Alexander en Mark Rutte voor enige vastigheid en continuïteit in het landsbestuur, dat bestaat uit koning en kabinet.

In ons bestel heeft het staatshoofd een structureel langere houdbaarheid dan een minister-president. Koningen (m/v) hoeven niet, zoals premiers, om de vier jaar naar de kiezer. Ze bepalen zelf óf en wanneer ze aftreden. Daarom houden ze het al snel dertig jaar vol, zo leert de recente geschiedenis.

Koningin Juliana was 32 jaar staatshoofd en Beatrix 33 jaar. Dus als Willem-Alexander, nu bijna 4,5 jaar koning, in hun voetsporen treedt, heeft hij nog zo'n 25 jaar voor de boeg. Met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid is Mark Rutte (VVD) zo'n lange zittingsperiode niet gegeven.

Eerste kabinetswisseling

Hij zit nu zeven jaar in het Torentje, zijn werkverblijf, en komt daarmee nog niet in de buurt van de langstzittende minister-president uit onze geschiedenis. Met bijna twaalf jaar was dat Ruud Lubbers (CDA).

Willem-Alexander krijgt te maken met de eerste kabinetswisseling sinds zijn aantreden. Koningin Beatrix versleet veertien kabinetten en vijf premiers, onder wie de langstzittende premier Lubbers.

De naderende kabinetswisseling zal, mogen we gevoeglijk aannemen, voor Willem-Alexander echter nog geen wisseling van premier inhouden. Hij zal verder kunnen regeren met leeftijdgenoot Mark Rutte onder wiens regie Willem-Alexander een vlekkeloze troonswisseling beleefde. Dat zijn samenwerking met Rutte doorgaat, betekent vastigheid voor het staatshoofd.

Tot elkaar veroordeeld

Koning en premier zijn, vanwege de ministeriële verantwoordelijkheid voor al het doen en laten van het staatshoofd, immers tot elkaar veroordeeld. In de voorbije jaren hebben Willem-Alexander en Mark Rutte niet de indruk gevestigd dat ze elkaar in de weg zaten, al blijven de finesses van hun samenwerking uiteraard verborgen achter de deuren van Paleis Noordeinde.

Premier Rutte, zo schreef NRC-Handelsblad een jaar geleden, zou als jonge VVD'er in principe tegen de monarchie geweest zijn, maar die in lijn met de opvattingen van zijn partij uit praktische overwegingen als een gegeven hebben aanvaard.

Eenmaal premier blijkt de VVD-leider een geharnast verdediger van monarchie en koning en werkt hij soepel samen met de vorst. Bij grote nationale gebeurtenissen, zoals de MH-17-ramp en recentelijk de orkaanramp op Sint Maarten, vullen ze elkaar aan.

Dossier monarchie

De koning wierp zich op als handelsbevorderaar en 'nationale verbinder' en laat zich in het openbaar hooguit behoedzaam en neutraal uit over politiek heikele zaken. Van zijn kant heeft de premier tot nu toe elke maatschappelijke en parlementaire kritiek op de uitgaven voor de monarchie weten af te wimpelen.

Toch is dit dossier niet dicht. Het nieuwe kabinet van de oude premier krijgt er weer mee te maken. Bij de behandeling van de begroting van het Koninklijk Huis 2018 zullen er zeker vragen komen over de opnieuw, met bijna een miljoen, gestegen uitgaven voor de monarchie.

Bovendien verschijnt eind november het (uitgestelde) rapport van de commissie die onderzoek doet naar een voor de Oranjes profijtelijke belastingdeal die met hen indertijd zou zijn gesloten.

Koninklijke geldzaken blijven de achilleshiel van de koning en dus van de premier. Hoe dat onder Rutte III uitpakt, blijft afwachten, maar koning en premier weten als een goed ingespeeld duo wat ze aan elkaar hebben.