Zweeds vakantie-eiland voelt Russische dreiging

• Rolien Creton

  Correspondent Scandinavië

Zweden stuurt 300 soldaten naar Gotland en houdt op het eiland grote militaire oefeningen. Ook worden de tienduizenden schuilkelders in het land geïnspecteerd. Het is een reactie op de toenemende druk van de Russen, die belangstelling voor het eiland hebben.

Het is nog even wennen voor de militairen van de luchtverdediging. Roerloos staan ze op het uiterste puntje van de pier van Klintehamn, in Gotland. Een soldaat tuurt door een verrekijker, zijn collega naast hem staat bij een luchtdoelraket.

Rondom staan verschillende soorten radarinstallaties. "Niet te dichtbij komen", waarschuwt voorlichter Calle Sjöstrand, die een rondleiding geeft. "Die radar geeft warmtegolven af. Als-ie aanstaat, kun je er een eland op een spies mee grillen."

De twee soldaten op de pier houden het luchtruim in de gaten. "Als er een vijandige straaljager langs vliegt, staan ze klaar om te schieten", legt het de leider van het bataljon uit.

Even verderop houden jonge soldaten de wacht. De regering voert opnieuw de dienstplicht voor mannen én vrouwen in en hoopt op die manier jongeren over te halen om voor een carrière bij het leger te kiezen. "Ik merk dat veel van m'n vriendinnen ook belangstelling hebben", zegt de 22-jarige Daniela Birgersson, van de luchtdefensie-eenheid, met een mitrailleur in haar hand.

De training van de Zweedse luchtdefensie heeft hoge prioriteit: maar al te vaak schenden Russische straaljagers het Zweedse luchtruim en voeren ze schijnaanvallen op Zweeds grondgebied uit. Het Zweedse leger werd zo meerdere malen sterk in verlegenheid gebracht.

Ibiza van Zweden

Gotland staat bekend als een populaire vakantiestek en is voor jongeren uit Stockholm het Ibiza van Zweden. Tegelijkertijd heeft het eiland een militaire sleutelpositie en is daarom interessant voor Rusland.

Vanuit Gotland kan Zweden het hele luchtruim en de vaarroutes rondom de Oostzeelanden, inclusief de Baltische landen, controleren. In het uiterste noorden van Gotland ligt Fårö, ofwel "schapeneiland". Daar merken de bewoners de belangstelling van de Russen voor het eiland.

Tijdens de Koude Oorlog was Fårö een geheime basis van het Zweedse leger. Ruim tien jaar geleden werd de basis wegbezuinigd en vertrokken de laatste soldaten.

Op het stenen strand, vlak bij het huis waar de legendarische filmregisseur Ingmar Bergman woonde, werden vorige zomer rode lichtkogels van Russische onderzeeboten gevonden. "Dat zet je wel aan het denken", zegt John Jonsson, oud-marinier en als duiker werkzaam bij de reddingsbrigade op Gotland.

Normaal gesproken worden de lichtkogels uitsluitend in geval van nood afgeschoten. Deze lichtkogels spoelden ongebruikt aan. "We vonden negen van deze lichtkogels met Russisch opschrift, dus we denken dat het een grote oefening was", aldus Jonsson.

De 500 bewoners van het eilandje Fårö, in het noorden van Gotland, zijn op hun hoede. "Niemand verwacht morgen een Russische inval. Maar het zit in ons achterhoofd: we weten allemaal hoe snel de Krim werd ingenomen."

In de Gotlandse hoofstad Visby lopen deze maand verschillende inspectieteams rond om alle schuilkelders op het eiland te controleren. Zweden heeft in totaal 65.000 schuilkelders, die vooral tijdens de Koude Oorlog werden gebouwd.

De schuilkelders hebben extra dikke deuren en een sluis die bij een gasaanval uitkomst biedt. Ook moeten ze kartonnen toiletbakken en waterreserves hebben. Veel van de ruimtes worden door huiseigenaren als kelderruimte gebruikt, maar moeten binnen 48 uur als officiële schuilkelder kunnen worden ingericht.

Het driekoppige inspectieteam van Eva-Britt Broberg staat in de Gotlandse hoofdstad Visby voor de deur van een kelder met ijzeren slot. Een bewoner uit de buurt heeft de ruimte stiekem in beslag genomen. De slotenmaker met slijptol wordt gebeld en even later treden de inspecteurs binnen.

"Gatverdamme", zegt één van hen. Het ruikt naar dode muizen en kapotte verhuisdozen met oude rommel staan een meter hoog opgestapeld. "Wat moet ik fotograferen?", lacht Eva-Britt.

Inspecteur Jan Olofsson, even verderop, treft het tegenovergestelde aan. Een nette, lege schuilkelder met dikke grijze deuren, dubbele grendels, en een ventilatiesysteem: alles staat klaar voor een noodsituatie.

Minutieus controleert Olofsson alle hoeken en gaten. "Het is mijn verantwoordelijkheid dat alles werkt als de nood aan de man is", zegt hij, terwijl hij streng over het brilletje op zijn neus kijkt. In de kelder van Olofsson passen negentig mensen. Maar natuurlijk mag nummer 91 er ook in voegt hij eraan toe.

"Moet je soms een rang hebben om recht op een schuilkelder te hebben? Nee, in Zweden hebben we een schuilplaats voor iedereen die het nodig heeft."