NYPD weet al heel snel: incident Times Square is geen terrorisme

"Het leek erop alsof hij zoveel mogelijk mensen probeerde te raken", zegt een ooggetuige van het incident op Times Square. "Men was bang voor een bom", vult een ander aan. "Ik was doodsbang, want ik kan me Parijs nog herinneren", aldus een derde.

Een auto die inrijdt op het publiek op een van de beroemdste plekken in de VS. Eén dode, 22 gewonden. Wie denkt er dan niet terug aan Nice? Berlijn? Londen? Toch wist de politie vrij snel dat het niet om terrorisme ging: om 17.58 uur Nederlandse tijd kwamen de eerste berichten over het incident binnen, een half uur later was al duidelijk dat het geen aanslag was. Eerder al was op rechtstreekse beelden te zien dat hulpverleners zich zonder paniek over de slachtoffers ontfermden.

"Het kan soms heel snel duidelijk zijn", zegt terrorisme-expert Jelle van Buuren van de Universiteit Leiden. "Het allerbelangrijkste is de identiteit van de dader. Die gaat alle systemen in: wat weten we van hem? Het beeld dat dan ontstaat wordt zo goed mogelijk geanalyseerd. Soms is het heel snel duidelijk."

In dit geval bleek de 26-jarige dader een strafblad te hebben: twee keer eerder was hij al veroordeeld wegens rijden onder invloed. Bovendien was hij vorige week nog in aanraking gekomen met de politie vanwege een geweldsincident. Dat was voor de NYPD blijkbaar voldoende informatie.

Of het om een aanslag gaat of een noodlottig ongeval maakt veel uit voor de politie-inzet, vult Van Buuren aan. "Bij een mogelijke aanslag spelen er allerlei zaken die bij een ongeluk ontbreken. Gaat er nog iets ontploffen? Zijn er handlangers in de buurt. Daar zijn protocollen voor."

Ook in Nederland hebben we daar voorbeelden van gezien: er werd met groot materieel uitgerukt naar de Thalys voor wat een zwartrijder bleek te zijn of naar een gijzeling in Arnhem, zogenaamd met een bom. "Op dit moment is het de tendens dat men eigenlijk in eerste instantie uitgaat van het ergste. Er staat veel druk op de agenten, ze willen daadkrachtig zijn, dat bepaalt de dynamiek."

Van Buuren prijst de reactie van de Duitse politie na de aanslag op de spelersbus van Borussia Dortmund. Er waren aanwijzingen dat het om terrorisme ging, maar het bleek het werk van een cynische beursspeculant.

"Toen hoorde ik ook collega-deskundigen speculeren of dit een nieuwe IS-strategie was, spelersbussen aanvallen. Maar de Duitse politie bleef nuchter en zei het eerst uit te willen zoeken. Het klinkt flauw, maar het is inderdaad belangrijk om in eerste instantie de feiten zorgvuldig te analyseren."

Mensenwerk

Toch zullen ook bij agenten de gedachten snel naar eerdere incidenten schieten. "Het laatste incident bepaalt voor een gedeelte hoe we de huidige gebeurtenis inschatten. Dat zou niet mogen, maar het is mensenwerk. Stress en tunneldenken kunnen een crisis bepalen."

Het is voor agenten belangrijk zich bewust te zijn van die pavlovreactie, benadrukt Van Buuren. "Je kunt erop trainen. Oefenen, oefenen. Scenario's doornemen, simulaties waarin je onder grote druk op basis van onvolledige informatie grote beslissingen moet nemen."

Het liefst maakt Van Buuren het de deelnemers dan zo moeilijk mogelijk. "Ze moeten tijdens de tests zoveel mogelijk de mist in, zodat je die vooroordelen vindt. Dat is de beste manier van leren. Learning by failing"