Opiniepeilers: we hadden afwijking naar links
Bij de verkiezingen in Nederland waren de linksere kiezers in de meeste peilingen oververtegenwoordigd en hebben rechtsere juist te veel ontbroken. Dat blijkt uit analyses die vijf van de zes peilingbureaus op verzoek van de NOS hebben gepubliceerd.
Grote ongelukken, zoals in sommige Amerikaanse staten bij de verkiezing van Donald Trump, bleven in Nederland op 15 maart achterwege. De opiniepeilers hadden de belangrijkste trends in de aanloop naar de Nederlandse verkiezingen behoorlijk op een rijtje. Toch ging niet alles goed.
De peilers hebben inmiddels dus zelf onderzocht hoe dat kwam. Voor het eerst hebben ze deze zogenaamde nametingen ook openbaar gemaakt. "Ik vind het bij onze verantwoordelijkheid horen dat we hier eerlijk en transparant over zijn", zegt Peter Kanne van I en O Research. "We hebben het als beroepsgroep helemaal niet slecht gedaan, maar het kan nog beter."
Twee dingen vielen op de verkiezingsavond op: de VVD werd groter dan verwacht en GroenLinks deed het minder goed dan in de laatste peilingen. Uit de analyses van de peilbureaus blijkt dat deze verrassing mede werd veroorzaakt doordat linkse kiezers te zwaar meewogen in de peilingen. Met name bij Liss en I en O Research was dit het geval.
In beide groepen ging het om een vertekening van ongeveer vijf Tweede Kamerzetels. VVD en PVV kregen er in de peilingen bij elkaar opgeteld ongeveer vijf te weinig; PvdA, GroenLinks en SP vijf te veel.
VVD en GroenLinks
Daardoor leek het aan de vooravond van de verkiezingen alsof andere partijen de VVD nog konden inhalen. Maar de liberalen stonden er aanzienlijk beter voor - bijna vier zetels - dan de peilingen lieten zien. De slotsprint werd als zeer spannend ervaren, maar de voorsprong van de VVD was achteraf gezien veiliger dan wij half maart dachten.
Bij GroenLinks gebeurde het omgekeerde: de partij van de populaire nieuwkomer Jesse Klaver leek lange tijd een van de grootste te kunnen worden. Maar achteraf blijkt in de peilingen de steun voor GroenLinks te groot voorgesteld - gemiddeld meer dan twee zetels.
Turkije-crisis
Bij de VVD was de afwijking in de peilingen niet de enige oorzaak van de verrassend hoge uitslag, zo blijkt uit de nametingen. Ongeveer de helft van het verschil tussen de laatste peilingen en de verkiezingsuitslag werd veroorzaakt door mensen die de laatste dagen alsnog besloten op de VVD te stemmen.
De opiniepeilers gaan ervan uit dit het gevolg is van de manier waarop premier Rutte de Turkije-crisis aanpakte. De Turkije-crisis maakte de VVD overigens niet de grootste partij. Ook zonder dit effect was de VVD ruim groter geweest dan de PVV.
Bij de PVV liepen de laatste dagen juist kiezers weg. Bij de overige partijen zijn in de laatste dagen voor de verkiezingen nauwelijks verschuivingen te zien.
Voorzichtig
Politicoloog Tom Louwerse van de Universiteit Leiden, verantwoordelijk voor de Peilingwijzer, vindt dat de nametingen laten zien hoe voorzichtig je moet omgaan met peilingen.
"De aanname van de Peilingwijzer is: de gemiddelde peiler zit goed. Dat blijkt dus bij de VVD niet zo te zijn. Het was geen toevallige afwijking van een peilbureau: ze zaten bij de VVD allemaal te laag. Dat is goed om je de volgende keer te realiseren."
Toch vindt hij dat de peilers het deze verkiezingen goed hebben gedaan. "De grote patronen hebben we in alle peilingen gezien: de winst van de VVD, de groei van GroenLinks en het enorme verlies van de PvdA. Het grote verhaal klopte."
RTL-debat
Louwerse kan zich goed voorstellen dat GroenLinks en de VVD voordeel hebben gehad bij de lichte afwijking in de peilingen. "GroenLinks mocht meedoen aan het RTL-debat op basis van de peilingen. Ervan uitgaande dat de afwijking twee zetels was, was GroenLinks feitelijk kleiner dan D66 en het CDA. Zonder die afwijzing had het niet mee mogen doen. Maar het debat was echter niet echt een gamechanger, dus of het de campagne heeft beïnvloed, blijft gissen."
De VVD werd in de peilingen iets te laag ingeschat, maar dat hoeft volgens Louwerse geen nadeel te zijn geweest. "De hele campagne van de VVD was ingestoken op een tweestrijd met de PVV. Als het verschil in de peilingen tien zetels was geweest, zouden weinig mensen gedacht hebben: laten we VVD stemmen, want anders wordt Wilders premier", aldus Louwerse.
Gemeenteraadsverkiezingen
Na elke verkiezing gebruiken de peilers de nameting om hun panels aan te passen zodat de volgende peilingen beter worden. De peilers gaan nu dus proberen te achterhalen hoe het komt dat de panels iets naar links neigden.
Peter Kanne: "Wij weten nu van al onze respondenten wat ze bij de Tweede Kamerverkiezingen hebben gestemd, dat wisten we voorheen niet van iedereen. Dat gaat onze toekomstige peilingen nauwkeuriger maken, ook die bij de gemeenteraadsverkiezingen."