Verkiezingsuitslagen vertraagd door opkomst, formulieren en software

Bijna twee derde van de gemeenten heeft afgelopen woensdag aanzienlijk meer tijd nodig gehad voor het tellen van de stemmen dan bij de verkiezingen in 2012. Uit een vergelijking die de NOS maakte van de tijdstippen dat de uitslag binnenkwam bij het ANP, blijkt dat 235 van de 378 gemeenten minstens een kwartier langer deden over het vaststellen van de uitslag.

Vijftig gemeenten hadden minder dan een kwartier tijdverschil, terwijl 93 gemeenten juist sneller waren dan bij de vorige Kamerverkiezingen.

Friese gemeente traagst

Het viel woensdagavond al op dat het lang duurde voor er uitslagen binnenkwamen. Om middernacht waren er pas 24 gemeenten binnen, tegen zeventig in 2012. De voorlopige prognose van het ANP kwam mede hierdoor ongeveer een uur later. Het gemiddelde tijdstip waarop gemeenten de uitslag bekendmaakten, was om 2.08 's nachts, 54 minuten later dan in 2012.

Leeuwarderadeel deed er het langst over: de uitslag kwam pas donderdagmiddag om 15.04 uur binnen bij de ANP Verkiezingsdienst, 15 uur en 40 minuten later dan bij de vorige Kamerverkiezingen.

Stapeltjes

Daarbij zullen verschillende factoren een rol spelen. Om te beginnen was de opkomst hoog en in absolute getallen zijn er meer mensen naar de stembus gegaan dan ooit. Daarnaast deden er 28 partijen mee. Dat zorgde voor meer werk bij het tellen, er moeten namelijk meer stapels gevormd worden in de stembureaus.

De grootte van het stembiljet maakte daarnaast dat het uitvouwen voor de tellers meer tijd kostte. Tenslotte moesten gemeenten wennen aan een nieuwe optelprocedure, omdat er geen software meer gebruikt mocht worden uit angst voor hacken.

In de Friese gemeente Dongeradeel, de op een na traagste, is men nog steeds gefrustreerd. Teamleider verkiezingen Siebo de Graaf is niet te spreken over de gang van zaken rond het uitslageninvoer systeem OSV.

"We zijn door het ministerie van Binnenlandse Zaken in het diepe gegooid. Eerst mochten we het systeem niet gebruiken, maar een week van tevoren kregen we toch de cd-rom opgestuurd. We merkten bij het invoeren dat het heel traag werkte. Steeds een zandlopertje in beeld. En als je een klein foutje probeerde te herstellen, moest je het hele stembureau opnieuw doen. Dan had je zo een kwartier werk voor niets gedaan."

Overstappen op computer

Toen Dongeradeel de uitslag uiteindelijk midden in de nacht had ingevoerd, was het ANP niet bereikbaar. "Ik kreeg een ingesprektoon. Toen vond ik het wel even genoeg, we handelen het morgen wel af, dacht ik. We waren inmiddels zo'n 20 uur aan het werk, dan is het op een gegeven moment wel klaar."

De Graaf vindt dat de huidige methode niet te handhaven is. "We moeten ons echt afvragen of we van de gemeentes mogen vragen dat ze dezelfde avond nog met de uitslag komen. Of we moeten toch overstappen op de computer."

Vertraging

Ook het ANP heeft een kater overgehouden aan de uitslagenavond. Hoofdredacteur Marcel van Lingen vindt dat minister Plasterk te snel heeft besloten om geen computers te gebruiken: "Een in de kern verstandig politiek besluit om hacken te voorkomen, is niet goed uitgewerkt en voorbereid. Daardoor werden de tellers in de gemeenten eigenlijk voor een onmogelijke taak gesteld. Dat leverde een urenlange vertraging op".

Hij hoopt dat het bij de verkiezingen voor de gemeenteraden volgend jaar beter gaat. "Hopelijk is dit een goede les om het beter te doen. Daarbij moeten we niet te bang zijn voor het digitale. Het risico op hacking moet vanuit de overheid goed voorkomen worden. En dat kan", zegt Van Lingen.

De vertraging op de uitslagenavond was niet de enige tegenslag. Op de verkiezingsdag hadden zeker 22 gemeenten problemen met lokale tekorten aan stembiljetten. Onder meer Nijmegen, Den Haag, Amsterdam, Enschede, Amersfoort, Utrecht en Arnhem werden verrast door de hoge opkomst in sommige stembureaus.