NOS NieuwsAangepast

Van stempas tot rood potlood: bij verkiezingen komt veel meer kijken

Nog precies een week en dan zijn de verkiezingen. Na weken van campagnes mag Nederland eindelijk naar de stembus. Maar hoe zit dat eigenlijk, met dat kiezen? We zetten de feiten en cijfers op een rij.

Als op woensdag 15 maart de stembureaus om 7.30 uur opengaan, hebben we de keuze uit maar liefst 1114 kandidaten, verdeeld over 28 partijen. De meeste kandidaten, 721, zijn man en dat betekent dat er 393 vrouwen op de lijsten staan. Johan de Haas is met zijn 93 jaar de oudste kandidaat. Hij is kunstenaar en staat op de lijst van de Partij voor de Dieren. Diezelfde lijst kent ook meteen de jongste deelneemster: de 17-jarige Malou Herstel.

Malou Herstel staat op nummer 37 op de kandidatenlijst van de Partij voor de Dieren

Hoeveel stembureaus er bij jou in de buurt zijn, bepalen de gemeenten zelf. Wel zijn er algemene regels voor de inrichting van een stemlokaal. Waar de stemhokjes worden geplaatst en de stembus moet staan, bijvoorbeeld, zodat de leden van het stembureau zicht hebben op de ruggen van de stemmers.

Zeker een kwart van de stemlokalen moet toegankelijk zijn voor gehandicapten. Daarbij gaat het niet alleen om opstapjes of drempels en stemhokjes met een verlaagd werkblad, maar ook om goede verlichting, een loep en soms zelfs een leeslamp in het stemhokje.

Bijzondere stembureaus

In heel Nederland zijn er volgende week een kleine 10.000 stembureaus. Meestal zijn ze ondergebracht in openbare gebouwen zoals gemeentehuizen, of in bijvoorbeeld scholen. Maar gemeenten mogen ook zogenoemde bijzondere stembureaus inrichten, op minder voor de hand liggende plekken.

Inwoners van Leiden kunnen bijvoorbeeld stemmen vlak naast een 2000 jaar oude tempel in het Rijksmuseum van Oudheden. Ook het Gemeentemuseum van Den Haag heeft een stembureau en in de gemeente Zuidplas is er zelfs een drive-in stembureau. Stemmen op het vliegveld van Eindhoven kan dit jaar voor het eerst en de dj's van 3FM bemensen een stembureau op het Centraal Station van Utrecht.

Twee kiesgerechtigden stemmen bij de Egyptische tempel in het Rijksmuseum voor Oudheden in Leiden (archief)

Elk stembureau heeft minimaal drie en maximaal zeven leden. Ook zijn er plaatsvervangende leden, waardoor de mensen van het stembureau kunnen rouleren en niet van 's morgens 7.30 uur tot 's avonds 21.00 uur hoeven blijven zitten. Die plaatsvervangende leden kunnen ook worden ingezet voor het tellen van de stemmen als de bureaus zijn gesloten.

Elk (plaatsvervangend) lid van een stembureau heeft daar trouwens wel wat voor moeten doen. Vaak in de vorm van een online-cursus waarvoor ze een certificaat hebben gekregen.

In de herkansing

Ze zijn dus allemaal op de hoogte van wat mag en vooral van wat niet mag (.pdf). Een selfie maken, dat mag nog steeds. Maar met z'n tweeën tegelijk in een stemhokje, dat mag dus absoluut niet, tenzij kiezers vanwege een lichamelijke beperking niet zelf kunnen stemmen. Kiezers met een verstandelijke handicap mogen trouwens geen hulp krijgen in het stemhokje.

Stemmen mag alleen als je een identiteitsbewijs en stempas bij je hebt, die eerst nog even worden gecontroleerd op echtheid. Stemmen mag alleen met een rood potlood. En wie zich vergist, krijgt één nieuwe kans met een nieuw stembiljet.

Om klokslag 21.00 uur worden de stembussen afgesloten. De stembureaus blijven gewoon open, want kiezers mogen bij het tellen aanwezig zijn en dat zelfs filmen als dat tenminste niet hinderlijk gebeurt. Eerst worden de stempassen, kiezerspassen en volmachten geteld en daarna in afzonderlijke pakken verzegeld. Pas daarna worden de stembussen zelf geleegd en begint het echte werk.

De leden vouwen elk stembiljet open en leggen die op de kop van een tafel. Daarna sorteren ze de papieren op partij en op ongeldig of blanco. Vervolgens tellen ze per partij de stemmen en worden de stemmen op de lijsttrekker gescheiden van de voorkeursstemmen. Daarna telt een lid van het stembureau het aantal stemmen op de stapel en noteert per kandidaat het resultaat. Vervolgens wordt het totaal aantal stemmen vergeleken met het aantal kiezers dat naar het stembureau is gekomen.

Van de uitslag wordt een proces-verbaal opgemaakt en die uitslag gaat naar de burgemeester van de gemeente. Op het gemeentehuis worden de uitslagen van alle stembureaus bij elkaar opgeteld. Dit jaar gebeurt dat voor het eerst met nieuwe software op computers die niet op een netwerk zijn aangesloten. Uit onderzoek bleek namelijk dat er beveiligingsproblemen zijn met de software die daar tot nu toe voor werd gebruikt.

Stembiljetten nog maanden bewaard

Zijn alle stemmen opgeteld, dan worden ze doorgegeven aan de hoofdstembureaus, die weer aan het hoofd staan van de twintig Nederlandse kieskringen. In Nederland zijn er negentien kieskringen, de twintigste bevindt zich op Bonaire. Uiteindelijk worden ook deze bij elkaar opgeteld en doorgegeven aan het Centraal Stembureau, in de vorm van de Kiesraad. De Kiesraad stelt uiteindelijk de verkiezingsuitslag vast.

En als alles is gedaan, blijven er stapels en stapels stempassen, kiezerspassen, volmachtsbewijzen en stembiljetten - gebruikt, ongebruikt of onbruikbaar gemaakt - achter. Allemaal in pakketten verzameld en verzegeld. Ze blijven maximaal drie maanden bewaard.

De verzegeling mag alleen worden verbroken als de pakketten moeten worden overgedragen voor strafrechtelijk onderzoek. Uiteindelijk wordt alles vernietigd. En daar wordt dan weer proces-verbaal van opgemaakt.

Deel artikel:

Advertentie via Ster.nl