'Je lichaam trainen tegen de kou? Dat werkt helaas niet'

Het is koud in Nederland, de maximumtemperatuur ligt vandaag op veel plaatsen iets onder het vriespunt. Voor veel mensen betekent dat koude en prikkende vingers en tenen. Maar hoe ontstaan die eigenlijk? Hein Daanen, hoogleraar thermofysiologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam, legt het uit.

"Wij mensen zijn tropische dieren en kunnen eigenlijk helemaal niet zo goed tegen kou", zegt Daanen in het radioprogramma Nieuws en Co. "Gedrag is ons belangrijkste wapen. We kunnen bijvoorbeeld minder naar buiten gaan en ons warm aankleden. Maar ons lichaam kan zich ook een beetje aanpassen."

Dat kan op twee manieren, vertelt Daanen. "We kunnen zelf meer warmte gaan maken door het verbranden van bruin vet of door te rillen. En we kunnen heel krachtig de bloedvaten in onze huid samentrekken waardoor we de warmte in het lichaam vasthouden."

Door dat laatste beschermingsmechanisme ontstaan die prikkende handen en voeten. "De haarvaten in je vingers en tenen trekken samen zodat er minder bloed doorheen stroomt en je niet te veel warmte verliest." Maar dat zorgt wel voor een pijnlijk gevoel in die lichaamsdelen.

Kortsluiting

Als de temperatuur in de vingers of tenen te laag wordt, grijpt het lichaam wel in. "In de topjes ontstaan er dan een soort kortsluitingen tussen de slagaderen en aderen, waardoor de boel weer opengaat en er meer bloed naar je vingers en tenen stroomt. Anders zou er koudeletsel kunnen ontstaan."

Vooral daklozen die op straat leven worden daar bij lage temperaturen nog wel eens door getroffen, zegt Daanen. "Met name wanneer er alcohol in het spel is. De waarschuwingssignalen van het lichaam zijn dan minder en de bloedvaten gaan openstaan waardoor er extra warmte verloren gaat."

Wat wel goed werkt is volgens de hoogleraar een warme kop thee. "Als je iets warms drinkt, wordt de kern van je lichaam warmer. Daardoor kan er wat meer bloed naar de vingers en tenen worden gestuurd. Zorgen voor een warme kern is dus het geheim."

Hulpeloos

Kun je jezelf dan misschien nog trainen tegen kou? "Er is heel lang gedacht dat we dat kunnen oefenen, maar helaas", zegt Daanen. "We hebben het onlangs nog onderzocht. Mensen moesten vijftien dagen lang elke dag hun handen en voeten in koud water doen. De doorbloeding en energiehuishouding verbeterden daardoor niet."

Wel voelden de proefpersonen op een gegeven moment minder pijn. "Gevoelsmatig wordt het dus wel minder als je je regelmatig aan kou blootstelt, maar fysiologisch blijven we toch hulpeloos als tropische dieren."