De rol van mensensmokkelaars in een dodelijk jaar voor vluchtelingen
Het afgelopen jaar stierven gemiddeld bijna veertien vluchtelingen per dag tijdens hun tocht. De voorlopige cijfers van migratieorganisatie IOM schetsen een forse toename: bijna 7500 dode of vermiste migranten tegenover ruim 5700 vorig jaar. Het lijkt erop dat mensensmokkelaars daar een steeds grotere rol in spelen.
"De toename van geweld en dwang in de mensensmokkel leidt tot meer gevaar voor vluchtelingen", zegt Conny Rijken, hoogleraar mensenhandel en globalisering aan de Tilburg University. Kidnapping, misbruik, afpersing, gedwongen in een bootje naar Europa: er zijn wel ooggetuigenverslagen van, maar harde cijfers ontbreken.
Wel blijkt uit de cijfers dat het afgelopen jaar ruim 5000 migranten omkwamen tijdens de oversteek van de Middellandse Zee. Dat zijn er fors meer dan in 2015 (3777) en 2014 (3279). Het aantal migranten dat de oversteek waagde daalde juist fors: van ruim een miljoen in 2015 tot ruim 360.000 afgelopen jaar.
Hoe kan dat?
"Het is maar de vraag of er echt sprake van een toename of dat het beter in kaart is gebracht", zegt Rijken. Het IOM meldt op zijn website dat de wereldwijde stijging van gestorven vluchtelingen grotendeels is toe te schrijven aan betere informatie over sterfgevallen.
Toch zijn er aanwijzingen dat op de Middellandse Zee-route meer risico's worden genomen. "Een aantal boten dat wordt teruggevonden, hebben niet eens voldoende brandstof om Lampedusa of laat staan Sicilië te bereiken", zegt Italië-correspondent Rop Zoutberg.
'Smokkelaars waarschuwen kustwacht'
Mensensmokkelaars lijken meer te vertrouwen op de vele reddingsschepen voor de Italiaanse kust. "Ik heb zelfs gehoord dat mensensmokkelaars, nadat ze migranten op zee hebben gestuurd, per telefoon een berichtje uitdoen naar patrouilleschepen dat er weer een bootje aankomt", zegt Rijken.
Familieleden worden gebeld en horen dat hun naaste wordt gemarteld en smeekt dat ze het losgeld moeten betalen.
Sinds de deal tussen Turkije en de EU in maart 2016, lijkt de oversteek vanuit Noord-Afrika de hoofdroute geworden om de EU te bereiken. Vanwege de jarenlange burgeroorlog is Libië een ideale uitvalsbasis voor mensenhandelaren. Volgens deskundigen had de mensenhandel in dat land in 2015 een omzet van 285 miljoen euro.
"Eerst was het vooral een smokkel waarbij fors betaald werd voor de reis", legt de hoogleraar uit. "Inmiddels wordt migranten steeds vaker op brute wijze geld afhandig gemaakt. Bijvoorbeeld mensen die op de route worden gekidnapt en familieleden die hem of haar moeten vrijkopen. Ze worden gebeld en horen dat hun naaste wordt gemarteld en smeekt dat ze het losgeld moeten betalen."
Er is op grote schaal veel ellende om voor de vluchten.
Wederom blijft het lastig om de omvang van het probleem aan te tonen. "We hebben heel beperkt zicht op wat er precies gebeurt in noordelijk Afrika", zegt Rijken. Wel duidelijk is dat sinds 2009 tienduizenden Eritreeërs ontvoerd zijn naar de Sinaï-woestijn in Egypte. Bendes eisen geld in ruil voor vrijlating.
De hoogleraar denkt dat de stijging van het geweld te maken heeft met de omvang van het aantal vluchtelingen. "Er is op grote schaal veel ellende om voor de vluchten. Volgens het UNHCR kampen we met het hoogste aantal vluchtelingen sinds de Tweede Wereldoorlog."
