Aanslagen in Europa: hoe gewend zijn we aan geweld?

Parijs, Brussel, Istanbul, Nice en gisteren Berlijn. Het aantal doden door terroristische aanslagen in (West-)Europa in 2015 en 2016 is stukken hoger dan de relatief rustige jaren daarvoor. Maar Europa is niet onveiliger dan bijvoorbeeld de jaren 70 en 80. Toen pleegden met name de IRA in Groot-Brittannië en de ETA in Spanje veel aanslagen.

Wat doen de aanslagen van de afgelopen twee jaar in West-Europa met ons? En hoe staat deze reeks in verhouding met aanslagen in het verleden? Volgens sociaal psycholoog Hans van de Sande van de Rijksuniversiteit Groningen is dergelijk geweld iets van alle tijden.

"Linkse en rechtse lieden, allemaal zijn ze heftig tekeergegaan. En allemaal denken ze: als we iets ergs doen dan ontwrichten we de boel. Het volk zal zich van de regering afwenden en wij zullen onze kans krijgen. Een domme redenering, want met aanslagen is dat nog nooit gelukt."

Om het geweld verder in een historisch perspectief te plaatsen, wijst Van de Sande naar de late Middeleeuwen. "In vroeger tijden hadden mensen voortdurend geweld om zich heen, ze waren er aan gewend. Het aantal moorden in grote steden was toen 40 op 100.000 mensen. Heden ten dage is dat in Nederland minder dan 2 op de 100.000."

Effect op maatschappij

Massapsycholoog Jaap van Ginneken denkt dat een maatschappij met minder geweld ons angstiger maakt. "Juist als het zo goed gaat, vallen tegenslagen extra op. Angst gaat met ons op de loop en we zijn extreem gefocust op geweld."

Dat we niet meer dagelijks blootgesteld worden aan geweld zoals in de Middeleeuwen, heeft nog een nadelig effect: we weten niet meer hoe we er mee om moeten gaan. Van Ginneken: "Bij een vechtpartij bijvoorbeeld, weten omstanders niet meer wat ze moeten doen. Vroeger werd er gewoon ingegrepen."

Media

Ook snelle, competitieve media dragen niet bij aan een gevoel van veiligheid, denkt Van Ginneken. Door de onderlinge concurrentie lopen media achter elkaar aan. Daardoor staat de berichtgeving regelmatig niet in verhouding tot wat er verder in de wereld gebeurt.

"Mensen vergeten dat er gisteren en vandaag in Mexico of een willekeurig land in Afrika meer mensen omkomen door geweld dan bij een aanslag in Duitsland. Wat er in Berlijn gebeurde, is nog steeds erg, maar we hebben de verhoudingen niet op ons netvlies staan."

Angst

Een aantal Nederlandse scholen besloot vandaag om schoolreisjes naar Duitsland te schrappen. De schooldirecteuren constateerden onrust onder ouders en vinden dat de aanslag het plezier overschaduwt. Ook kondigde Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid Dick Schoof aan dat er meer toezicht komt bij evenementen rond Kerst en Oud en Nieuw en dat er wegblokkades worden opgeworpen.

Lang blijft die schrik er niet in zitten, denkt Van de Sande."De indruk die de aanslag in Berlijn op mensen maakt, is van korte duur. Geef het veertien dagen, dan is het gegarandeerd weer over."