Vaste flexplek!? Miskleunen van architect worden leermoment

• Lambert Teuwissen

  Redacteur

Een overwoekerde gezamenlijke siertuin. Glazen puien verstopt achter schuttingen en rolluiken. Vaste flexplekken. Soms was het even slikken voor architect Marlies Rohmer om te zien wat er met haar oude projecten was gebeurd. Voor het project What happened to my buildings ging ze terug naar 25 van haar eigen gebouwen om de balans op te nemen. Er is nu een boek over verschenen.

"Ik denk dat het voor architecten, maar ook voor opdrachtgevers of aannemers, interessant is om eens structureel te kijken hoe dingen gelopen zijn. Het is goed om te kijken wat er gebeurt met al die projecten. Wat functioneert goed, wat niet en hoe zou je daardoor anders ontwerpen? Van mislukkingen kun je leren."

Zo leek een speelplein op het dak van een schoolgebouw een prima oplossing voor ruimtegebrek, maar klaagden leerkrachten over geluidsoverlast in de lokalen eronder. De Japanse stijl van een kijktuin bij een Amsterdamse flat bleek al snel te duur om te onderhouden. En bij witte gevels zou eigenlijk standaard een hogedrukspuit moeten worden meegeleverd, om grauwe aanslag te voorkomen.

"Het is onmogelijk om onfeilbaar te zijn, in wat voor beroepsgroep dan ook. Iedereen maakt fouten", relativeert Rohmer. "Ik zie het ook niet als fouten, maar als inzichten."

"Zo heb ik in Lelystad huizen ontworpen voor mensen met een kleine beurs met prachtige glazen puien, een soort aquariumramen. Mensen wisten zich daar helemaal geen raad mee. Ze hadden al sowieso weinig ruimte en gingen het allemaal dichtzetten, dichtplakken. Ze wilden niet zo op straat zitten en probeerden zich af te schermen van de buitenwereld."

In de Utrechtse studentenflat Casa Confetti verwerkte Rohmer subtiele elementen om de contacten te bevorderen: glazen doorkijkjes in het plafond, een gezellige reuzeschommel voor de deur. "Ik had een microkosmos voor ogen waar liefdes konden opbloeien en mensen met bankstellen op de gang elkaar konden tegenkomen."

Maar de studenten kregen door een pasjessysteem alleen toegang tot hun eigen verdieping en de schommel werd na misbruik aan de ketting gelegd. "Alle idealen werden om zeep geholpen. Architectuur is een van de meest kwetsbare disciplines om schoonheid te bereiken, omdat het afhankelijk is van zoveel verschillende factoren."

Ook de opdrachtgever kan soms onbedoeld tegenwerken. Een overheidsgebouw in Utrecht werd ontworpen met het Nieuwe Werken in gedachten: alle kasten eruit, veel open ruimtes, geen vaste plekken. "Ik dacht al: dat gaat hem niet worden. Toen ik terugkwam, hadden mensen zich helemaal ingebouwd met spullen en kasten die ze zelf hadden meegebracht. Ze renden 's ochtends naar hun 'vaste flexplek' en verschansten zich achter een barrière die ze opwierpen. Als ze maar niet in dat lege kantoorlandschap hoefden plaats te nemen. Dat functioneert niet."

De directie had bovendien extra ruimte nodig voor vergaderingen. Dat werd een partytent in de binnentuin. "We hadden makkelijk ergens vergaderruimtes kunnen maken, maar zij hadden het zo opgelost. Creatief, maar ook merkwaardig, als je bedenkt dat er miljoenen euro's in het nieuwe pand zijn gestopt en iemand dan bij een partytent denkt: ach, dat werkt ook."

Een belangrijke les die Rohmer uit het project trok, was dat gebouwen flexibel ontworpen moeten worden. Architecten moeten zich niet alleen blindstaren op de specifieke wensen van de opdrachtgever. "Zo'n project heeft meerdere levens. Eerst het idee van de ontwerper, dan hoe de gebruikers ermee omgaan, en soms nog een derde, vierde, vijfde leven bij andere gebruikers", legt Rohmer uit. "Ik heb geleerd dat je gebouwen niet te specifiek als maatkostuum voor één doelgroep moet maken."

Daarnaast noemt Rohmer het belangrijk alvast na te denken over aanpassingen die mogelijk zullen worden doorgevoerd, zodat alternatieven beter bij het geheel aansluiten. Als voorbeeld geeft ze de robuuste gevels van woonhuizen in Almere. Ze worden Niagara Falls genoemd, omdat de muur bij regen een waterval precies over de voordeur heen stort, "alsof je een emmer water in je nek krijgt", omschrijft een bewoner het.

Rohmer prijst zich gelukkig dat de bewoners niet allemaal verschillende luifels hebben geplaatst om het euvel tegen te gaan. Beter was het om alvast een alternatief te bieden. "Als je mensen niet de mogelijkheid geeft om uit te breiden en vooraf bedachte oplossingen aandraagt, dan gebeuren er onvoorspelbare dingen."