'Koninklijke financiën zijn een doolhof en een mijnenveld'

• 

  Piet van Asseldonk

  Redacteur Koninklijk Huis, schrijft wekelijks over actuele ontwikkelingen rond het koningshuis.

De afgelopen dagen is opnieuw gebleken dat de financiële huishouding van het Koninklijk Huis veel vragen oproept in politiek Den Haag. Voor de Tweede Kamer vormen de financiën van de koning een doolhof. De premier is politiek verantwoordelijk voor de onschendbare koning. Bij het kwijten van die taak moet hij zich een weg banen door een grondwettelijk mijnenveld.

Wie probeert zicht te krijgen op de portemonnee van de Oranjes, komt terecht in een fijnmazig web van regels, belangen en afspraken. Een web dat door opeenvolgende kabinetten en parlementen is gesponnen en goedgekeurd.

Dat heeft te maken met de kern van de monarchie. Deze staatsvorm behelst een nauwelijks te ontwarren combinatie van privé en publiek. Die stoelt op de privacy, die ook de Oranjes hebben, maar is bovenal gebaseerd op grondwetsartikel 41: "De Koning richt, met inachtneming van het openbaar belang, zijn Huis in."

Nauw verweven

De vicevoorzitter van de Raad van State, Piet Hein Donner, legt in een bijlage van de begroting van de koning uit dat dit artikel "in overeenstemming is met de realiteit, dat de Koning als persoon en de Koning als drager van het ambt zo nauw verweven zijn".

De belastingvrije en geïndexeerde grondwettelijke jaaruitkeringen (ruim acht miljoen euro) aan de leden van het Koninklijk Huis zijn in lijn hiermee. Ze bestaan uit een A-component (inkomen) en een B-component (personele en materiële uitgaven). Die vormen het 'huishoudgeld' van de koning, de vrouw van de Koning, de moeder van de koning en, vanaf 2021, de oudste dochter van de koning.

De als weinig transparant betitelde opsplitsing van het koninklijk inkomen in componenten is door het parlement, zoals premier Rutte benadrukte, nog in 2008 unaniem goedgekeurd. Deze regeling wil mogelijk maken "dat de Koning en leden van het koninklijk huis zelfstandige afwegingen kunnen maken ten aanzien van een veelheid aan uitgaven, met inbegrip van kleding, geschenken en ontvangsten".

Algemeen belang

Voor alle duidelijkheid: los van de persoonsgebonden uitkeringen krijgen de leden van het Koninklijk Huis ook "functionele uitgaven die te relateren zijn aan de uitoefening van het koningschap" vergoed.

Hoe de Oranjes hun miljoenenuitkeringen besteden, moeten ze zelf weten. Zolang die besteding maar niet indruist tegen het algemeen belang. Zelfs de premier heeft tot dat moment niet het recht om bij hen in de boeken te kijken.

Constitutionele crisis

Laat staan dat hij, ondanks zijn informatieplicht tegenover het parlement, er iets over naar buiten mag brengen. Doet hij dat wel, dan handelt hij in strijd met de grondwet. Het is voor de minister-president van 'levensbelang' dat hij naar buiten toe één lijn trekt met de koning. Anders komt de eenheid van de kroon in gevaar en dreigt er een constitutionele crisis.

Natuurlijk kunnen Eerste en Tweede Kamer de uitkeringen van de koning verlagen en de koninklijke financiën hervormen. Ze moeten daarvoor wél een tweederde meerderheid hebben. Die ligt niet voor het oprapen.