Zit je net rustig in je vliegtuig een tijdschrift te lezen, begint het toestel te schudden en klotst de hete koffie over de rand van dat veel te kleine bekertje. Het fasten your seatbelts-lampje licht op en je hoort twee rijen verderop iemand hysterisch gillen dat we allemaal doodgaan. Turbulentie.
De Britse onderzoeker Paul Williams van de Universiteit van Reading verwacht in de toekomst meer turbulentie. Het zal er bovendien harder aan toegaan, met meer gewonden en schade tot gevolg.
We are now crossing a zone of turbulence. Please return to your seats and keep your seat belts fastened. Thank you.
Dat heeft volgens Williams te maken met klimaatverandering. Er komt meer koolstofdioxide (CO2) in de atmosfeer. "Daardoor worden de temperatuurverschillen tussen de evenaar en de polen groter op de vlieghoogte van passagiersvliegtuigen", zegt PhD-student Luke Storer, die bij Williams promoveert op dit onderwerp.
"Die grotere temperatuurverschillen versterken de zogeheten straalstromen hoog in de troposfeer, een soort stromende luchtrivieren waar vliegtuigen doorheen vliegen. Door die hogere windsnelheden ontstaat meer clear air turbulence (CAT)", zegt Storer. Deze vorm van turbulentie, de naam zegt het al, doet zich voor bij een strakblauwe hemel, is niet altijd te voorspellen en kan je dus zomaar verrassen.
In de volgende video leggen we uit welke vormen van turbulentie er zijn en hoe die ontstaan:
Volgens Williams en Storer zijn de gevolgen nu al merkbaar. "Onderzoek laat zien dat er sinds 1980 tot nu meer CAT is en dat dat ook meer blessures veroorzaakt bij passagiers. Zelfs als je het afzet tegen het toegenomen vliegverkeer."
Iets meer dan een maand geleden kwam een vlucht van United Airlines van de VS naar Groot-Brittanië nog onverwacht in zware turbulentie terecht. Daarbij raakten 16 mensen gewond, tot gebroken armen en bloedende hoofdwonden aan toe. En zo zijn er meer voorbeelden te noemen.
Volgens luchtvaart-meteoroloog Tijmen de Boer klopt het verhaal van Williams en Storer. "Als de aarde gelijkmatig zou opwarmen, zou er in principe geen groter temperatuurverschil tussen noord en zuid moeten zijn", zegt De Boer. "Maar de hogere atmosfeer boven de tropen warmt meer op dan de hogere atmosfeer boven de polen. Bij groeiende temperatuurverschillen is er dus inderdaad meer kans op windschering en dus op meer CAT."
Er zijn volgens De Boer op dit moment al wel weermodellen die kunnen zien waar de kans op turbulentie groot is, maar die zijn nog niet zo goed dat je niet meer verrast kunt worden. "Er zijn al geavanceerde technieken die in theorie CAT zichtbaar kunnen maken. Maar het is nu nog te duur om dat toe te passen."
"Turbulentie is nu nog geen groot probleem", zegt De Boer. "Maar het kost de luchtvaart toch al jaarlijks zo'n 250 miljoen dollar en dat wordt dus meer. Waar ik banger voor ben is dat er op een bepaald moment een vliegtuig op grote hoogte uit elkaar valt. Dat wil je niet. Nu zijn de kisten op 3 tot 4 G-krachten gebouwd, maar is dat straks nog genoeg?"
Hou altijd je gordel om, ook al is het lampje uit.
Voor de nerveuze vliegers: geen paniek. Zo ver is het nog lang niet. Een vliegtuig zal niet neerstorten door de huidige turbulentie. Ze zijn zo ontworpen dat ze positieve en negatieve G-krachten kunnen doorstaan en dat ze gewoon weer terugkeren in hun oorspronkelijke baan.
"We verwachten in de toekomst dat luchtvaartmaatschappijen actie zullen ondernemen door te investeren in technieken om turbulentie te ontwijken", zegt Storer. "Maar niet op korte termijn. Het is nu nog geen topprioriteit, maar naarmate er meer onderzoek komt, verwacht ik dat ze overgaan tot actie."
Mocht je te allen tijde elke blauwe plek willen voorkomen, hou dan gewoon je gordel om, ook al is het lampje uit. "En pak niet de eerste vlucht van de dag", zegt Storer. "Als je de vierde, vijfde of zesde vlucht van de dag pakt, dan heeft jouw piloot al waarschuwingen voor turbulentie gehad van andere piloten."