Hoe Zwarte Piet veranderde, van pageknecht tot roetstrepen

Vanwege de discussie over het racistische karakter zijn het uiterlijk en de rol van Zwarte Piet in de loop der jaren steeds meer veranderd. Waar de eerste Zwarte Piet een donkere knecht was in een wit-rood pak, waren er de laatste jaren stroopwafelpieten of pieten met alleen roetstrepen op het gezicht.

Een overzicht van de evolutie van Zwarte Piet.

1850

Het Sinterklaasfeest is al eeuwen oud, maar Sint en Piet zoals wij ze kennen, dateren van ongeveer 1850. Het is een creatie van onderwijzer Jan Schenkman (1806-1863). De eerste afbeelding van een knecht verschijnt in zijn boekje Sint Nicolaas en zijn Knecht.

Schenkman introduceerde ook de intocht met de stoomboot. De donkere knecht heeft nog geen naam en draagt een wit-rood pak. Hij ziet eruit als een page; een jongetje dat bij een ridder in opleiding was tot schildknaap.

1859

In de verhalen heeft Sinterklaas maar één knecht die sinds 1859 regelmatig 'Pieter' wordt genoemd. Inmiddels wordt hij afgebeeld met een pofbroek en een baret. Ook is hij iets ouder geworden dan het page-jongetje uit 1850.

1885

De knecht van Sinterklaas is in de beginjaren niet echt een kindervriend. Hij doet stoute kinderen in de zak en wordt regelmatig afgebeeld met een roe waarmee hij een tik kan uitdelen. Rond 1900 heet de knecht in de volksmond Zwarte Piet.

1930

Sinterklaas heeft in 1930 nog steeds maar één Zwarte Piet als knecht. Piet heeft nog wel een roe, maar deelt ook snoep uit aan de kinderen. Zijn uiterlijk is sober; kroeshaar en oorringen heeft Zwarte Piet niet.

1934

Tijdens de eerste officiële intocht van Sinterklaas in Amsterdam wordt hij vergezeld door blanke Spaanse edellieden en zes Zwarte Pieten. De knechten zijn eigenlijk Surinaamse matrozen van een schip dat daar ook in de haven ligt. Het verhaal gaat dat ze het koud hadden en aan de Sint vroegen of ze mee mochten doen met de intocht. Sindsdien heeft Sinterklaas meerdere pieten.

1949

Midden 20ste eeuw verdwijnt het boze karakter van Zwarte Piet en wordt hij meer en meer een kindervriend. Kinderen angst aanjagen, zoals piet van oorsprong deed, was volgens de algemene opvatting niet meer pedagogisch verantwoord.

Piet verandert in een stuntelige, grappige en vrolijke knecht. Hij heeft nog wel een zak maar stopt er snoepgoed in, in plaats van kinderen. Inmiddels hebben sommige pieten kroeshaar.

1982

In de jaren 80 veranderen er wat uiterlijke kenmerken van Zwarte Piet. Hij wordt uitbundiger uitgedost. Er duiken pieten op met gouden oorringen en knalrode lippen. Vanuit de Surinaams-Nederlandse gemeenschap komt er kritiek op het kinderfeest, vanwege de “racistische kenmerken”. De gemeenschap start een actie om Sinterklaas te vieren zonder Zwarte Piet.

2004

Sinterklaas heeft inmiddels heel veel Zwarte Pieten, soms wel honderden. Veel pieten hebben een eigen taak. Zo is er een Inkooppiet, een Magazijnpiet, een Inpakpiet, een Wegwijspiet en een Hoofdpiet. Qua uiterlijk blijft Zwarte Piet hetzelfde: een zwarte huidskleur, kroeshaar, bontgekleurde kleding, gouden oorringen en rode lippen.

2013

Er worden hevige discussies gevoerd over het uiterlijk en de rol van Zwarte Piet. Cabaretier Quinsy Gario was twee jaar eerder al gearresteerd toen hij tegen het in zijn ogen racistische karakter van Zwarte Piet betoogde bij de intocht in Dordrecht. En ineens is er ook kritiek vanuit het buitenland: VN-onderzoekster Verene Shepherd noemt Zwarte Piet racistisch.

Tijdens de intocht van Sinterklaas in Amsterdam dragen de pieten daarom geen gouden oorringen meer, omdat die zouden verwijzen naar het slavernijverleden. Ruim twee miljoen mensen laten via de 'Pietitie' weten dat Zwarte Piet moet blijven zoals hij is.

2014

Burgemeester Van der Laan van Amsterdam kondigt wederom verandering voor Zwarte Piet aan. Ongeveer een kwart van de pieten krijgt roetvegen op het verder ongeschminkte gezicht. Ook zijn onderdanige karakter verandert; hij wordt meer de 'CEO' van Sinterklaas. Tijdens de landelijke intocht van Sinterklaas in Gouda zullen acht Stroopwafel- en Kaaspieten worden ingezet.

2015

Het VN-comité voor de Uitbanning van Rassendiscriminatie vindt dat de Nederlandse regering ervoor moet zorgen dat Zwarte Piet verandert. Het feit dat een traditie diep geworteld is, kan discriminatie en het gebruik van stereotypen niet rechtvaardigen, schrijft het comité in een rapport.

Bij de landelijke intocht in Meppel zijn de meeste pieten traditioneel zwart, sommigen hebben roetvegen op hun gezicht. Tientallen demonstranten zijn naar de Drentse stad afgereisd om te demonstreren. Dat gebeurt op sobere wijze vanwege de aanslagen in Parijs van een dag eerder.

2016

Ruim honderd schrijvers, programmamakers en andere bekende Nederlanders schrijven een open brief aan de omroep NTR. Ze willen dat het Sinterklaasjournaal afscheid neemt van Zwarte Piet. De NTR vraagt om geduld en zegt dat de verandering van Zwarte Piet al een jaar of tien bezig is.

Volgens de Kinderombudsman moet Zwarte Piet veranderen, omdat de figuur kan bijdragen aan pesten, uitsluiting of discriminatie. Dat schrijft ze in een rapport. Aanleiding zijn klachten van mensen, die de Kinderombudsman vroegen een uitspraak te doen over het fenomeen.

Bij de landelijke Sinterklaasintocht in Maassluis zullen vooral donkerbruine en Zwarte Pieten worden ingezet, zegt de gemeente. Wat voor soort Pieten er op de stoomboot zitten, is nog niet bekend. Dat bepaalt de NTR, de omroep die de intocht rechtstreeks uitzendt.