'Inspectiediensten in Nederland niet onafhankelijk'
Tjibbe Joustra, voorzitter van de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV), en oud-voorzitter Pieter van Vollenhoven, die nu de op preventie gerichte Stichting Maatschappij en Veiligheid leidt, hebben veel kritiek op hoe de inspectie is geregeld in Nederland. Ze noemen het traag en niet onafhankelijk.
Ze reageren daarmee op berichtgeving over problemen bij het nucleaire instituut NRG in Petten. Die problemen waren al langere tijd bekend bij de nucleaire inspectiedienst ANVS. Toch deed die er onvoldoende mee, zeggen bronnen tegen de NOS.
Politieke agenda
Het voorbeeld staat volgens Van Vollenhoven en Joustra niet op zichzelf: keer op keer zou blijken dat inspecties in Nederland te traag of helemaal niet reageren op signalen. Het is een bron van ergernis bij de twee veiligheidsexperts. Zij vinden dat het functioneren van toezichthouders hoger op de politieke agenda moet komen.
De mannen grossieren in voorbeelden: of het nu gaat om explosiegevaar bij het tankopslagbedrijf Odfjell in de Botlek, de problemen in de vleesindustrie of de aardbevingen als gevolg van gaswinning in Groningen, bij alle voorbeelden kregen de betreffende inspectiediensten veel kritiek.
Onafhankelijkheid
Nederland telt tientallen toezichthouders. De terreinen die ze bestrijken, zijn zeer divers. Maar "de algemene noemer is dat de onafhankelijkheid van de inspectie onvoldoende blijkt", zegt Joustra.
Het gaat daarbij bijvoorbeeld om onafhankelijkheid ten opzichte van het ministerie waaraan de inspectie verantwoording moet afleggen. Maar volgens Joustra is er ook niet genoeg afstand tot de bedrijven waarop de inspectie toezicht moet houden.
Ook Van Vollenhoven hekelt dat gebrek aan afstand: "Tachtig procent van de inspecties vraagt of ze langs mogen komen. En als het niet schikt, dan komen ze niet. Dus dan zie je dat ze nogal ondergeschikt zijn en daardoor dingen te laat signaleren of niet signaleren."
Kennis verloren gegaan
Er is de laatste jaren fors bezuinigd op inspectiediensten. Als gevolg daarvan is veel kennis verloren gegaan. Volgens Joustra en Van Vollenhoven is het duidelijk dat de politiek het belang van goed functionerende inspecties onderschat.
"We hebben geconstateerd, bijvoorbeeld bij ons onderzoek naar de vleesindustrie, dat de Voedsel- en Warenautoriteit financieel uitgekleed was. Wij zien bij andere inspecties ook vaak dat de deskundigheid aan het weglopen is. En dat terwijl deskundigheid de kurk is waar een goed inspectieapparaat op drijft. Dat is op dit moment duidelijk in gevaar", aldus Joustra.
Van Vollenhoven signaleert dat misstanden vaker worden aangekaart door onderzoeksjournalisten of klokkenluiders, dan door inspecties. Met klokkenluiders loopt het geregeld niet goed af.
"We maken er wel een wetsvoorstel voor, maar eigenlijk worden ze gezien als nestvervuilers en landverraders. Dus die waarheid is helemaal niet zo geliefd. En bij de toezichthouder heb ik echt het gevoel dat ze geen vuist kunnen maken."
Gaswinning
Volgens voorzitter Joustra van de Onderzoeksraad zijn er overigens al wel stappen ter verbetering gezet. Dit is gebeurd na kritiek van zijn raad op de inspectie die toezicht houdt op de gaswinning in Groningen.
Maar nog steeds wordt het belang van een goed functionerende inspectie onderschat, vindt Joustra. Hij stelt vast dat pas wanneer er incidenten zijn, gekeken wordt naar de manier waarop inspecties werken.
Nationale inspectie
Van Vollenhoven ziet een oplossing: voeg alle inspecties samen tot een nationale inspectie. Zodat ze allemaal dezelfde taakstelling krijgen, ze onafhankelijker worden en primair het publieke belang kunnen dienen. Ook vindt hij dat het personeel beter opgeleid moet worden, zodat de kwaliteit van de inspecties beter wordt.
Joustra laat zich niet uit over de gedachte van een nationale inspectie, maar roept wel op tot discussie over toezichthouders: "Een brede discussie is van belang om de inspecties die steun in de rug te geven die ze nodig hebben om vanuit een zelfstandigheid en een eigen toetsingskader zaken te benaderen."