Nieuwe Friese encyclopedie met Grutte Pier én Doutzen

• Lambert Teuwissen

  Redacteur

De Elfstedentocht, fierljeppen en aaisykjen. Grutte Pier, Johan Willem Friso en Hans Wiegel. Moddergat, Grauwe Kat en Lutjelollum. Epke Zonderland, Rintje Ritsma, Atje Keulen-Deelstra. Dúmkes, oranjekoek, sûkerbôle, bûter, brea en griene tsiis. Allemaal staan ze in de Nieuwe Encyclopedie van Fryslân die vanmiddag in Leeuwarden wordt gepresenteerd.

"Friesland is de provincie met de meest duidelijke identiteit. We zijn het een beetje aan onszelf verplicht", zegt hoofdredacteur Meindert Schroor. Er is daarom zeven jaar gewerkt aan het project, door twaalf deelvakredacteurs en zo’n 200 schrijvers. Het leverde 3150 bladzijdes met ruim 11.000 trefwoorden op, vier delen van in totaal 7,5 kilo.

Voor de encyclopedie werd 1,5 miljoen euro uitgetrokken, twee derde daarvan was afkomstig van sponsoren. Schroor: "Het zal niet vaak gebeuren dat er zoveel gemeenschapsgeld wordt gestoken in een encyclopedie. Een uitgever zal niet snel zo veel ontwikkelingskosten erin steken, die haalt hij er nooit uit."

"Het gekke is: Friezen zijn de grootste individualisten. Het moet niet links of rechts maar dwars. Dat is hun mentaliteit. Maar als de neuzen dezelfde kant op staan, kan er veel. Oerol, Simmer 2000, de Elfstedentocht. Dat is de tegenhanger van dat individualisme: gezamenlijk iets moois doen."

Uitgangspunt was de Friese Encyclopedie uit 1958. "Die geldt als de beste regionale encyclopedie van Nederland. De opdracht was om dat minstens te evenaren. Ik denk dat we daar ruimschoots in zijn geslaagd."

Veel van de lemma's werden overgenomen uit de oude editie. Maar Schroor stond op een bredere keuze. "Wij wilden iedereen erin die in Friesland geboren is of hier gewerkt heeft en iets voor Friesland betekend heeft. M.C. Escher is bijvoorbeeld nooit meer terug geweest na zijn vertrek uit Leeuwarden. Dat zegt ook iets over Friesland als kweekplaats voor talent en de braindrain waar we mee kampen."

Ook is er plek voor cultuur met een wat minder grote c. Hepie en Hepie, Rutger Hauer en Piet Paulusma. Doutzen Kroes krijgt zelfs een paginagrote foto. "Mooie vrouwen komen hier ook vandaan", zegt Schroor enthousiast. "Niet alleen Doutzen Kroes, maar ook Mata Hari. Daarnaast hebben we ook Anna Maria van Schurman, labadiste en kunstenaar uit de 17e eeuw. Zij mocht als eerste Nederlandse vrouw college volgen aan de universiteit, maar moest daarbij wel achter een gordijntje zitten."

"Zo’n encyclopedie is net een rommelmarkt. Je zoekt iets op over kaatsen en dan valt je oog op heel iets anders dat toevallig met dezelfde letter begint. Dat maakt het spannend."

Gevraagd of een encyclopedie nog wel van deze tijd is (fy.wikipedia.org bestaat immers ook), noemt Schroor dat willekeurige ook als een van de charmes van het gedrukte woord. "Als je op internet zoekt, dan zijn alle onderwerpen aan elkaar gerelateerd. Dit is ook echt een boek om in te bladeren."

Bovendien, zegt Schroor, biedt de encyclopedie ook een tijdsbeeld. "Op het internet wordt het steeds geactualiseerd en weet je vaak niet wanneer wat is toegevoegd. Dit is een momentopname: zo zag Friesland eruit rond 2015."

De afnemers zullen daarom niet alleen wetenschappers en bibliotheken zijn, vermoedt Schroor. "Als je iets met Friesland hebt, dan hoort dit boek in je kast te staan. Het is een soort statussymbool. Ik hoor veel mensen die een paar sets kopen, om aan de kinderen te geven."

Ook voor diepfriezen valt er namelijk nog genoeg te ontdekken aan hun provincie, meent Schroor. Als voorbeeld noemt hij Folkert Kuipers, die als Frank Cooper naam maakte in de VS. "Hij begon een van de eerste warenhuizen in New York. In zijn geboorteplaats Akkrum liet hij een mooi bejaardenhuis bouwen, Coopersburg. Veertig huizen met allemaal Amerikaanse erkers."

Cooper bewijst dat het onjuist is om bij Friesland alleen aan de taal, weilanden en schaatsen te denken. "Vooral rond Harlingen en Leeuwarden was er industrie, en er was detailhandel: C&A is in Sneek begonnen, Winkel van Sinkel in Workum. Wat weinig mensen weten is dat Friesland het belangrijkste gewest is geweest, na Holland. Dat kun je zien in Tussen kunst en kitsch: een dure klok of een zilveren voorwerp komt in 1 op de 3 gevallen uit Friesland. Zo rijk was het. Dat is verdwenen toen handelsstromen zich verplaatsten en de provincie 'verkeerd' kwam te liggen. Toen is uit het collectieve bewustzijn verdwenen dat het een rijk gebied was."

Het resulteerde in een typische Friese mentaliteit die een superioriteitsgevoel combineert met een minderwaardigheidscomplex, stelt Schroor onder het lemma Zelfbeeld. "Friezen hebben altijd een beetje een gek mengsel van trots en verongelijktheid. Er schemert nog wel iets van die oude glorie door, maar je moet erop gewezen worden. Dat vind je terug in de encyclopedie.”"