Honderd jaar Vierdaagse in tien etappes
Wat ooit begon als militaire oefening is uitgegroeid tot het grootste meerdaagse wandelevenement ter wereld: de Nijmeegse Vierdaagse. De eerste editie was in 1909, de honderdste begint dinsdag. Lees en bekijk de hoogte- en dieptepunten.
1909-1930: een klein clubje
De eerste Vierdaagse Afstandsmarsen werden in 1909 gelopen. Deelnemers konden starten in vijftien plaatsen in Nederland en iedere dag werd 35 kilometer gelopen. Het begon met een relatief klein clubje van 306 mannelijke deelnemers. Onder hen waren maar tien 'gewone' burgers; de rest was militair.
Het militaire karakter van de Vierdaagse werd ook duidelijk tijdens de Eerste Wereldoorlog. In 1914 en 1915 kon het evenement niet doorgaan en in 1917 moesten alle militaire deelnemers na het wandelen nog eens een kilometer rennen. Haalde je het niet? Dan kreeg je ook geen Vierdaagsekruisje.
In 1925 kreeg de Vierdaagse een vaste thuisbasis: Nijmegen. Die stad is nu bekend als dé Vierdaagsestad, ook buiten Nederland.
1930-1935: vrouwen en vlaggen
Vrouwen die sporten? Dat was aan het begin van de twintigste eeuw not done. De Vierdaagse was voor mannen, maar stukje bij beetje verschenen er toch steeds meer dames aan de start. Het begon met één vrouw in 1913, maar in de jaren 20 waren het er al veel meer.
Ze hadden alleen nog geen officieel startbewijs, maar liepen met hun (militaire) mannen mee. Dat betekende dat de dames 55 kilometer liepen.
In 1932 besloot de organisatie om vrouwen officieel toe te laten. Er kwam toen ook beleid: de dames mochten 'maar' 40 kilometer lopen en moesten een rok dragen.
1935-1940: verzuiling en verdeeldheid
In de jaren 30 drukte de verzuiling een stempel op het wandelevenement. Verschillende wandelverenigingen met een politieke of religieuze kleur liepen hun eigen Vierdaagse. Ze hadden ieder hun eigen strijdlied.
De opkomst van radicaal-rechts was ook binnen de Vierdaagse duidelijk te merken. Zo liep in de tweede helft van de dertiger jaren ook de Weerbaarheidsafdeling (WA) mee, een tak van de nationaal-socialistische NSB. Dat deden ze niet onder hun eigen naam, maar onder een schuilnaam als Wandelvereniging Amsterdam. Afgekort was dat ook WA.
In 1938 en 1939 liep ook de Hitlerjugend mee, de jeugdbeweging van de nazi's. Zij marcheerden de route, met hakenkruizen en al.
1940-1950: de stempel van de oorlog
Toen de oorlog uitbrak en Nederland werd bezet door de Duitsers, kwam de Vierdaagse op losse schroeven te staan. Hoewel de organisatie het evenement afgelastte, gaven meer dan duizend wandelaars niet op en liepen ze zelf een 'Noodvierdaagse'.
Ook in 1941 was er geen officiële Vierdaagse, maar gingen enkele groeperingen alsnog de route lopen. De rest van de oorlogsjaren heerste een samenscholingsverbod in Nederland en kon er echt niet gewandeld worden.
Na de bevrijding lag Nijmegen in puin door het bombardement van februari 1944. Breda wilde de Vierdaagse wel overnemen, maar daar stak Nijmegen een stokje voor. In 1946 was het evenement terug van weggeweest en trokken er weer duizenden lopers op uit.
1960-1970: Vierdaagse voor het hele volk
In de jaren 60 werden de zomervakanties ingevoerd en had heel Nederland in de zomer drie weken vrij. Het gevolg was dat ook de arbeidersklasse nu mee kon lopen. Daarmee verdween het elitaire karakter van de Vierdaagse; het werd nu iets voor het hele volk.
Die tijd was een bloeiperiode voor de Vierdaagse. Ieder jaar kwamen er zo'n duizend deelnemers bij en ook het aantal nationaliteiten dat meedeed, groeide. Het absolute hoogtepunt was vervolgens de deelname van prins Claus in 1967.
In datzelfde jaar werd vervolgens de afstand van 55 kilometer afgeschaft, na kritiek van burgerdeelnemers. Ze vonden het oneerlijk dat de militairen 'maar' 50 kilometer hoefden te lopen en dat hun geweer als een kilo bepakking werd geteld. Burgers moesten immers wel 55 kilometer lopen, maar hadden met hun lunchpakketjes en water ook wel een kilo aan proviand bij zich. Ook vanwege de nodige verkeersomleidingen was het handig om de 55 kilometer af te schaffen. Zo geschiedde.
1970-1980: het eerste Zomerfeest
De Vierdaagse is tegenwoordig niet alleen een wandelevenement, maar vooral ook een heel groot feest. Dat begon met het eerste Zomerfeest in 1970.
Dat feest werd georganiseerd om de militairen naar de stad te trekken, die eerder altijd meteen terug naar hun kamp Heumensoord gingen. Een biertje kostte op het kamp maar 30 cent; in de stad betaalden ze een gulden.
In 1973 veranderde opnieuw het militaire karakter van de Vierdaagse. De NAVO besloot toen dat het niet meer veilig was om gewapend over straat te gaan. Vanaf dat moment werd er dus zonder wapens gelopen.
1980-1990: is het hier oorlog?
Vanaf de jaren 60 werkte de vrije hippiecultuur ook door in de Vierdaagse. De protestbeweging 'Is het hier oorlog?' demonstreerde jaar na jaar weer tegen het militaire karakter van het evenement.
Het verbod op wapens uit 1973 was al een stap in de goede richting, maar ook in de jaren 80 waren er nog volop demonstraties. Archivaris Marcel Claassen weet zich nog te herinneren dat er in 1983 voor het eerst een groep van achter het IJzeren Gordijn meeliep. "Die zagen de demonstranten en de manier waarop de politie de demonstranten en de wandelaars van elkaar scheidde. Ze waren stomverbaasd en vroegen: "Worden demonstranten hier door de politie in bescherming genomen?!"
1990-2000: record na record
In de jaren 90 werd weer een recordaantal deelnemers bereikt. De 75e editie in 1991 telde maar liefst 40.000 inschrijvingen. In 1998 nam vervolgens de miljoenste wandelaar deel aan de Vierdaagse.
De Vierdaagse groeide in deze jaren daarnaast ook op andere vlakken. Er kwamen meer kraampjes langs de route, meer verzorgingsmogelijkheden onderweg en ook het schoeisel werd enorm verbeterd. Dit alles leidde tot een daling van het aantal uitvallers.
In 1999 was er nog een klein dieptepunt. Door zwaar onweer werd voor het eerst sinds 1951 de traditionele Vlaggenparade aan het begin van de week afgelast.
2000-2010: gevallen lopers
Van het begin van deze eeuw staan vooral de tropische temperaturen nog vers op het netvlies. In 2003 dwong de hitte in combinatie met de luchtvochtigheid de organisatie ertoe de afstanden op de tweede dag met tien kilometer in te korten.
In 2006 werd de grote hitte van de eerste dag twee lopers zelfs fataal. Een van hen overleed op het parcours; de ander kort nadat hij was teruggekeerd op de Wedren in Nijmegen. Na de sterfgevallen werd de Vierdaagse voor het eerst in de geschiedenis voortijdig stilgelegd.
Vanwege de gebeurtenissen in 2006 voert de Radboud Universiteit onder leiding van Maria Hopman nu ieder jaar een onderzoek uit naar de gezondheid van de deelnemers. Ieder jaar wordt een ander thema aan de kaak gesteld.
2010-2015: MH17
In 2014 werd de Vierdaagse getekend door de crash van MH17, op donderdag 17 juli. De finish op vrijdag kreeg om die reden een sober karakter en er werd geen muziek gespeeld.
In plaats daarvan werden de lopers op de Via Gladiola binnengehaald met gezang, geklap en aanmoedigingskreten.
Dinsdag begint dus de honderdste editie. Om 04.00 uur starten de eerste lopers voor hun tocht richting Lent en Arnhem. De intocht, vrijdag op de Via Gladiola, wordt rechtstreeks uitgezonden door de NOS.