Dagboek van een reis met de Russen naar Syrië

Dag 1: embedded

Het bericht kwam volledig onverwacht. Al zes keer keer had het Russische ministerie van Defensie een persreis naar Syrië georganiseerd en al zes keer was ik niet uitgenodigd. Ik had de hoop een beetje opgegeven. Maar vorige week zaterdagochtend was er ineens de e-mail: of ik nog steeds belangstelling had. Antwoord graag per ommegaande. De correspondentendagen van de NOS, vijf dagen van gesprekken, cursussen en plezier met collega’s van over de hele wereld, zaten me nog in benen en hoofd. Maar natuurlijk zei ik ja.

We gaan embedded, onder de vleugels van het Russische leger dus. Dat bepaalt wanneer we gaan, waarheen we gaan en hoe lang we blijven. Dat bepaalt vooral wat we te zien krijgen. En toch vind ik het goed om mee te gaan. Het Russische gezichtspunt is belangrijk, want Rusland speelt een cruciale rol in Syrië. In de oorlog, in de onderhandelingen. Een oplossing van het conflict is ondenkbaar zonder de Russen.

Ik heb nog geen flauw idee wat we te zien gaan krijgen. Onze gastheren maken dat uit veiligheidsoverwegingen niet bekend. We weten alleen dat we vanavond om half acht moeten verzamelen bij het ministerie van Defensie. Daar vandaan gaat het waarschijnlijk met een bus naar een militair vliegveld buiten Moskou. Ik denk dat we naar Latakia aan de Middellandse Zee vliegen. De Russen hebben daar een luchtmachtbasis.

En daarna? Dat weet ik dus niet. Spannend. Hoeveel dagen we gaan, weet ik ook al niet. Het kunnen er twee zijn, het kunnen er vijf zijn. We zien wel.

Dag 2: bommenwerpers in Latakia

Het is 07.00 uur in de ochtend. Onze stokoude Iljoesjin-62 komt zuchtend tot stilstand op het internationale vliegveld van Latakia, dat de Russen gebruiken als luchtmachtbasis.

Honderddertig journalisten, cameramensen, producers en Russische begeleiders rollen het vliegtuig uit, blij om niet langer op de doorgezeten stoelen te hoeven hangen. Er is geen tijd om te acclimatiseren.

Vanaf deze basis begonnen Russische bommenwerpers in de herfst van vorig jaar doelen in Syrië te bombarderen. Een "anti-terroristische operatie" volgens president Poetin, waarvan alleen extremistische moslimmilities als Islamitische Staat en Al-Nusra het doelwit zouden worden. In de maanden die erop volgden waren er tal van berichten dat de bommen ook elders vielen; op stellingen van meer gematigde oppositiegroeperingen, op ziekenhuizen en een vluchtelingenkamp. De Russen ontkenden keer op keer. Geen burger zou getroffen zijn. Berichten over het tegendeel worden in Moskou afgedaan als propaganda.

We krijgen de verblijven van het luchtmachtpersoneel te zien; keurige, spartaans ingerichte witte containers. De bedden zijn bedekt met gebloemde lakens. Er is een bibliotheek, waar een soldaat een boek over militaire geschiedenis heeft opengeslagen, een tent voor "psychologische ontlading", en een kantine waar vet draadjesvlees wordt geserveerd door een leger Russische vrouwen. Even verderop oefent een aantal compagnieën, inclusief een Syrische, de parade voor 9 mei, de dag waarop Rusland de Dag van de Overwinning op Hitler-Duitsland viert.

Het gebulder van de opstijgende bommenwerpers gaat door merg en been. Ik tel er in totaal vijftien op de hele basis. We staan pal naast de baan van waaraf de Soechojs het luchtruim kiezen. Bommen en raketten onder de vleugels.

De bestemming is Raqqa, het machtscentrum van Islamitische Staat. Over bombardementen op burgerdoelen, al dan niet per ongeluk, geen woord. De Russische luchtmacht is daar niet verantwoordelijk voor, wordt herhaald, de Syrische al evenmin. Wie dan wel, blijft in het midden. Een kolonel van het Syrische leger looft de militaire inspanningen van de Russische strijdkrachten.

De basis herbergt ook een Centrum voor het Bestand. Hier worden teams aangestuurd, die met lokale milities onderhandelen over eerbiediging van de wapenstilstand die voor delen van Syrië geldt. Die teams proberen lokale milities over te halen om de wapens neer te leggen en zich loyaal te verklaren aan de “wettige regering” van president Assad.

Uren later rijden we door de provincie Hama, zonder te weten wat de eindbestemming is. Dat blijkt na een bustocht van ruim drie uur het dorp Kokab te zijn. We worden opgewacht door honderden juichende mensen. Velen dragen het portret van Assad met zich mee. Muziek klinkt, er wordt gedanst. De dorpsoudsten zitten in een groene plastic tent, samen met vertegenwoordigers van het Syrische leger. De Russen houden zich afzijdig, maar zijn wel degelijk aanwezig. In militaire voertuigen, op de daken van de kapotgeschoten huizen.

Onherkenbare mannen met sjaals om hun hoofd komen de tent binnen en leveren wapens in. We krijgen te horen dat het manschappen van een aan al-Nusra gelieerde militie zijn. Met een duimafdruk beloven ze plechtig zich niet meer tegen de regering in Damascus te verzetten. Het is moeilijk vast te stellen waar we eigenlijk naar staan te kijken. Een geënsceneerd toneelstukje? Een oprechte loyaliteitsverklaring?

Dorpelingen vertellen dat ze het geweld drie jaar geleden zijn ontvlucht en dat ze blij zijn nu weer terug te kunnen. Het enthousiasme is groot, maar dat kan ook zijn omdat Syriërs en Russen vanuit legertrucks hulppakketten uitdelen.

Om middernacht zijn we terug in ons hotel in Latakia.

Dag 3: een concert in Palmyra

Zes uur in de ochtend. Ons konvooi is uitgegroeid tot vijf bussen. Een Russisch pantservoertuig voorop, zwaar bewapende legervoertuigen tussen de bussen in.

We gaan op weg naar Palmyra, rijden door enkele zwaar gehavende, maar vooral lege dorpen. Zes uur later komen we aan. De Russische legerbasis in Palmyra huisvest vooral mannen van de Russische explosievenopruimingsdienst, krijgen we te horen. Alle andere troepen, wapensystemen en voertuigen zijn er voor hun bescherming. Het lijken er heel veel voor dat doel.

Zowel de stad zelf als het enorme archeologische complex er vlakbij stond een klein jaar onder controle van Islamitische Staat, dat er een waar terreurbewind uitoefende. De directeur van de Syrische musea werd er voor een videocamera onthoofd. Het podium van het antieke theater diende als openbare executieplaats. Volgens sommige schattingen vernielde IS 20 tot 30 procent van de gebouwen van onschatbare archeologische waarde, maar niemand weet het zeker. Talloze archeologische vondsten zijn verdwenen.

In maart heroverden de troepen van Assad Palmyra met onmisbare steun van de Russische luchtmacht. Hoe de lokale bevolking daarover denkt, komen we niet te weten. We krijgen geen burger te spreken. Een delegatie van de werelderfgoedorganisatie van de VN, Unesco, is wel blij. We zien stralende gezichten van de ambassadeurs van landen als India, Sri Lanka en Servië. Ze zijn er, ongetwijfeld niet geheel toevallig, op dezelfde dag op bezoek als wij.

Ondanks het recente geweld overweldigt de antieke stad als nooit tevoren. Het complex is grotendeels ontmijnd. We kunnen redelijk vrij rondlopen tussen de vele eeuwen oude pilaren en timpanen als we maar binnen de rood-witte linten blijven. Een onuitwisbare indruk.

De Russische legerwoordvoerders hadden het de hele dag al herhaald: vandaag zou een bijzondere dag worden. Aan het eind van de middag blijkt wat ze daarmee bedoelden. In het antieke Romeinse theater weerkaatsen muziekinstrumenten het licht van de laagstaande zon.
Op het podium een portret van de onthoofde Syrische museumdirecteur, op de tribunes een mengeling van Russische en Syrische troepen en lokale notabelen en religieuze voormannen. Op een videoscherm verschijnt president Poetin in beeld in wat de climax moet zijn van de hele reis. Hij groet de aanwezigen en prijst de Syrische en Russische troepen voor hun strijd tegen het terrorisme.

De wereldberoemde Russische dirigent Valery Gergiev is dan al opgekomen. Hij speelt zelf een vioolsolo van Bach. Daarna dirigeert hij werken van Rodion Sjtsjedrin en Sergej Prokofjev, uitgevoerd door het orkest van het Mariinskitheater uit Sint-Petersburg.

Een klein uur later is de show voorbij. Een gevechtshelikopter vliegt over de nu bijna verlaten ruïnes van Palmyra.

Dag 4: drank verbroedert

Vandaag staat er, behalve de vlucht terug naar Moskou niets op het programma. Eens te meer is duidelijk dat deze reis maar één doel had: een podium bieden waarop de Russen hun prestaties aan de wereld kunnen laten zien; militair, humanitair, cultureel. Een podium voor Poetin ook. We waren hier om hem, zijn strijdkrachten, zijn land te laten schitteren. In woord hebben de Russen niets dan lof voor de Syrische bondgenoot, in daad laten ze alleen zien wat ze zelf hebben bereikt. In Palmyra speelde een Russisch orkest onder leiding van een Russische dirigent werken van twee Russische componisten. In Kokab waren we getuige van het werk van Russische inspanningen om strijdende partijen te verzoenen met het regime van president Assad. Op de basis van Latakia zagen we Russische vliegtuigen opstijgen voor missies in opdracht van het Russische opperbevel.

Gevoelige onderwerpen werden terzijde geschoven of helemaal niet behandeld; of het nu ging om burgerdoden in Aleppo of de methoden van het Syrische regime van president Assad. Hoe moeilijk het ook zijn moge, Rusland voert in Syrië een zegetocht tegen terrorisme. En die strijd zal uiteindelijk worden gewonnen. Dat was de boodschap.

In het vliegtuig terug naar Moskou drinken Amerikaanse, Duitse en Russische journalisten wodka en whiskey met het hoofd van de persdienst van het ministerie van Defensie, Igor Konosjenkov. Even verderop in de Iljoeshin wordt gezongen en gedanst door de Russische militairen die ons begeleid hebben. Drank verbroedert, maar generaal-majoor Konosjenkov blijft ontkennen dat Russen of Syriërs iets met bombardementen op burgerdoelen te maken hebben.

We landen om middernacht op de luchtmachtbasis Tsjakalovski bij Moskou.

David Jan Godfroid maakte onderstaande tv-reportage tijdens zijn reis door Syrië: