'De vrijheid was niet gratis'

Komend weekend herdenkt Azië het einde van de Tweede Wereldoorlog en de ondertekening van de Japanse capitulatie op 15 augustus, 70 jaar geleden. Het einde van een donkere periode. Voor Indonesië was het vooral het begin van een nieuwe toekomst. Twee dagen later, op 17 augustus riep Soekarno de Republik Indonesia uit.

"De Japanse capitulatie is maar een aanloop, naar wat echt belangrijk is", vertelt correspondent Michel Maas over de beleving van de 'revolusie' in Indonesië. "Zelfs de kleinste schoolkinderen leren over de strijd voor onafhankelijkheid die daarna losbarstte." Die wordt ieder jaar nagespeeld, ook door jonge Indonesiërs.

Bittere oorlog

Want voor Nederland was het opgeven van Nederlands-Indië nog een brug te ver. Vier jaren van bittere oorlog volgden, de zogenoemde "politionele acties".

De Indonesische veteranen vinden het belangrijk om 1945 te blijven herdenken alsof het gisteren was. "Velen vergeten dat wij gestreden hebben, om dit alles te winnen. Het is niet gratis gekregen, de vrijheid was niet gratis", vertelt generaal-majoor buiten dienst Sukotjo Tjokroatmodjo (88).

Gert Oostindie, hoogleraar aan de Universiteit Leiden, denkt dat de oorlog alleen voorkomen had kunnen worden als Nederland er 70 jaar geleden anders over had gedacht: "En als de leiders van de Republikeinse beweging zich iets anders hadden opgesteld. Maar het lag vooral aan Nederland. De kolonie opgeven was in die context ondenkbaar."

"De Nederlanders dachten dat Indië nog honderd jaar 'onze' kolonie zou blijven. Tijdens de oorlog was men wel gaan denken aan een hervorming van de staatkundige verhoudingen, maar wel met de gedachte: wij zijn hier de baas. Maar dat wilden de Indonesiërs niet meer."

Argumenten

Internationaal werd er inmiddels wel anders gedacht over het aanhouden van koloniën, maar Nederland hield er aan vast. "Mede door de oorlog was Nederland tijdens de Duitse bezetting ook afgesloten geweest van het veranderde denken in de wereld. Maar er waren ook wel legitieme argumenten voor. Zo waren er ook delen van die enorme archipel die nog niet zo zeker wisten of ze wel onder Soekarno verder wilden. Daarnaast wilde Nederland de Europese gemeenschap in de kolonie beschermen", vertelt Oostindie.

Datum

Pas op 27 december 1949 ging Nederland overstag en vond de soevereiniteitsoverdracht plaats. Nederland heeft dit altijd aangehouden als officiële datum. "Je kan zeggen het is een beetje flauw van Nederland om dat nog steeds niet te erkennen, het is een heel formalistisch standpunt geweest. Aan de andere kant zie je dat Nederland symbolisch stapje voor stapje heeft toegegeven dat de 17 augustus de eerste datum is", zegt Oostindie.