Een 'JSF' in een negentiende eeuws decor
NOS Nieuws

Gimme Shelter toont zinloosheid van oorlog

  • Jeroen Wielaert

    Verslaggever

  • Jeroen Wielaert

    Verslaggever

Door verslaggever Jeroen Wielaert

Een Joint Strike Fighter, uitgeschakeld, neergekomen op de groene omwalling van Fort Vijfhuizen, niet ver van Schiphol.

Het is een indrukwekkend beeld van vergeefsheid. Net als die andere twee JSF’s, bij Fort Nieuwersluis en Fort Asperen. Stuk voor stuk kunstwerken die samen met de oude Hollandse Waterlinievestingen symbool staan voor 'nutteloze oorlogsinvesteringen'.

Het is de boodschap van Gimme Shelter, een confronterende expositie in gerenoveerde verdedigingswerken.

Viering

Oh, a storm is threat'ning/My very life today/If I don't get some shelter/ Oh yeah, I'm gonna fade away/War, children, it's just a shot away/ It's just a shot away

Het blijven omineuze regels, gezongen door Mick Jagger en Merry Clayton in Gimme Shelter, openingsnummer van Let it Bleed, het legendarisch album van de Rolling Stones uit 1969. Het was een creatie van Keith Richards, midden in het woeden van de Vietnam-oorlog. Het is uitgelegd als een langgerekte schreeuw tegen oorlog in het algemeen.

  • Jeroen Wielaert / NOS
  • Jeroen Wielaert / NOS
  • Kunstmanifestatie Gimme Shelter
  • Jeroen Wielaert / NOS
  • Jeroen Wielaert / NOS

De conservatoren Lucette ter Borg en Sacha Bronwasser kozen het als titel voor de kunstmanifestatie op de drie forten uit de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Aanleiding is de viering van het 200-jarig bestaan van de Hollandse Waterlinie.

In de negentiende eeuw hebben opeenvolgende Nederlandse regeringen besloten tot de aanleg van een reeks militaire bolwerken in het westen van het land. Er had in dit deel van Europa veel oorlogsgeweld plaatsgevonden onder Napoleon en daarna was Duitsland oorlogszuchtig geworden.

Verwaarloosd

Het goed-vaderlandse antwoord op die dreiging was: bouwen aan dikke stenen forten in een heel stelsel waarin één element de belangrijkste verdedigingslinie was: water. Onderwaterzetting als opperste obstakel. Het heeft geen nut gehad, ondanks een investering die verhoudingsgewijs hoger was dan de latere Deltawerken, het antwoord op de stormvloed van 1953.

Duitse bommenwerpers hebben in 1940 definitief bewezen dat de forten van de Waterlinie volslagen nutteloos waren geworden. Ze raakten vergeten, verwaarloosd, als moderne militaire ruïnes. Totdat ze aan het eind van de vorige eeuw ontdekt werden als historische, culturele, recreatieve bestemmingen. Ze zijn bestormd voor nieuwe, vreedzame bezettingen, met wisselende fronten. De Britse regisseur Peter Greenaway maakte in 2006 al een weergaloze expositie in Fort Asperen.

Miljardeninvestering

Lucette ter Borg en Sacha Bronwasser hebben elkaar getroffen als kunstcritica’s en zijn daarnaast zelfstandige culturele onderneemsters geworden. Ze gingen aan de gang met het gegeven van wat ze de 'fictieve oorlog' noemen: de antwoorden op een verbeelde strijd die nooit kwam.

De Hollandse Forten zijn er de best bewaarde fysieke voorbeelden van. De Joint Strike Fighter is in de ogen van de twee curatoren daarvan het best denkbare actuele voorbeeld : een miljardeninvestering die al achterhaald is door de komst van de drones.

Er is op de forten veel meer te zien dan uitgeschakelde JSF’s. Op elke locatie gaan internationale kunstenaars in op vragen als: welke gevaren liggen er op mijn pad? Hoe kan ik mijn tegenstander misleiden? Hoe denkt mijn vijand en wie is die vijand eigenlijk?

Schuilen

Gimme Shelter begint met de nieuwe actualiteit vol dreiging: IS in het Midden-Oosten, een nieuwe koude oorlog in Europa. Goed om te bezoeken voor pacifisten, maar ook voor oorlogsfreaks. Het is meer dan schuilen. Er gaan ogen open.

De manifestatie is vanaf morgen te zien. Gimme Shelter blijft open tot 20 september.

Deel artikel:

Advertentie via Ster.nl