Günter Grass: vereerd en verguisd
Beroemd, gelauwerd en omstreden. De Duitse schrijver en Nobelprijswinnaar Gunter Grass heeft in zijn lange leven veel losgemaakt. Hij werd wereldwijd geprezen voor zijn roman Die Blechtrommel, maar kreeg later woedende reacties vanwege zijn kritiek op Israël. En hij bleek ook nog eens aan het einde van de oorlog als jongeman te zijn toegetreden tot de Waffen-SS.
'Wat gezegd moet worden' is de titel van het gedicht waarmee Gunter Grass drie jaar geleden een storm van kritiek losmaakte. De linkse Duitse schrijver kreeg vrijwel het hele land over zich heen, omdat hij Israël een gevaar voor de wereldvrede noemde.
Het gedicht ging over het feit dat Israël zonder enige internationale controle een groot arsenaal aan kernwapens kan hebben, en daarmee de staat Iran bedreigt. Ook bekritiseerde Grass de Duitse levering van duikboten aan Israël.
Gevoelige snaar
Daarmee raakte hij een open zenuw in Duitsland, waar uit schuldgevoel over de Holocaust kritiek op Israël erg gevoelig ligt. Vandaar de titel 'wat gezegd moet worden'.
Grass werd meteen door Duitse critici een antisemiet genoemd. En de regering van Israël ontzegde hem de toegang, op grond van een wet die bepaalt dat ex-nazi's het land niet binnen mogen.
Dat sloeg op Grass' eigen onthulling uit 2006, toen hij zei dat hij als zeventienjarige in dienst trad bij de Waffen-SS in Dresden. Hij had zich daarvoor, als vijftienjarige, ook al vrijwillig gemeld bij de Duitse marine, maar daar was toen voor hem geen plek.
Het was een enorme schok voor Duitsland, omdat tot dan toe alleen bekend was dat hij was opgeroepen als dienstplichtig soldaat, en dat hij later Amerikaans krijgsgevangene was. "Het moest eruit, eindelijk", zei Grass over zijn onthulling. Zijn motief was destijds geweest dat hij 'weg van huis' wilde.
Blechtrommel
Grass was oorspronkelijk opgeleid als beeldhouwer, maar blies na de oorlog de Duitse literatuur nieuw leven in. Als dichter en absurdistisch toneelschrijver was hij gelieerd aan de Gruppe 47, een invloedrijke schrijverskring met onder anderen Heinrich Böll.
Die Blechtrommel uit 1959 is het eerste deel van Grass' Danzigtrilogie, een drieluik over de opkomst van het nazi-regime, de oorlog en het Duitse schuldgevoel. Het eerste deel werd verfilmd en won een Oscar in 1980. In 1999 kreeg Grass de Nobelprijs voor de literatuur.